Afghanistan: ‘Nghĩa địa của các đế chế’ và tương lai của mối quan hệ Taliban – Trung Cộng


'Nghĩa địa của các đế chế' và tương lai của mối quan hệ Taliban - Trung Quốc

Afghanistan – “nghÄ©a địa của các đế chế” từ thời cổ đại cho tá»›i ngày nay. (Nguồn: Wikipedia bởi Benjamin Simpson (1831-1923) )

Nguyên Vũ • 10:05, 21/08/21

Theo đó, Trung Quốc đã quan hệ với Taliban từ lâu, đã thò bàn tay nhám nhúa vào Afghanistan từ lâu chứ không phải đợi đến khi Mỹ có quyết định chính thức rút khỏi đây vào cuối tháng 4/2021.

Afghanistan – khi cÆ¡n ác má»™ng mang tên Taliban quay trở lại

Đâu là nơi nóng nhất thế giới lúc này?
Không phải là thung lũng Chết ở California.
Cũng không phải là sa mạc Lut của Iran, nơi nhiệt độ có thể lên đến 80,8 độ C.
Không, chúng ta không đề cập đến thời tiết, mà là bầu không khí nhân tạo nóng hừng hực.
Nóng nhất lúc này, chính là một nơi mà gần như cả thế giới đang nín thở theo dõi, nơi mà:
Những sân bay đông nghịt người la thét hỗn loạn, cố gắng giành nhau một chỗ trên chiếc máy bay chật ních đang chuyển bánh;
Những dòng dân tị nạn lũ lượt chạy về thủ đô Kabul như có ma đuổi;
Những chiếc trực thăng đang ầm ầm cất cánh từ nóc đại sứ quán Mỹ
Những toán phiến quân đắc thắng, súng vác vai, đi lại vung vẩy trên đường;
Họ tràn cả vào dinh Tổng thống và chễm chệ ngồi trên những chiếc ghế bành sang trọng.
Sau những cuộc bắt bớ chém giết đẫm máu dọc đường hành quân

…

Đó chính là Afghanistan, thất thủ trong tay phiến quân Taliban, sau khi nước Mỹ quyết định triệt thoái quân đội trú đóng tại nước này, chậm nhất đến 31/8/2021.
Chuyện gì đang xảy ra và vì đâu mà nên nỗi? Chúng ta trước hết hãy lần lại đầu dây mối dợ từ trong lịch sử, địa dư của vùng đất này.

Vài nét về phong thổ, địa dư

Afghanistan là một quốc gia Trung Nam Á, có địa hình chính là đồi núi và sa mạc, đông giáp Pakistan, tây giáp Iran, Turkmenistan, Uzbekistan, và Tajikistan ở phía bắc, và Trung Quốc ở phía đông bắc. Thủ đô nước này là Kabul, dân số toàn quốc hiện gần 40 triệu người.

Afghanistan có tên gọi theo âm Hán Việt là A Phú Hãn, còn xét về cái tên Afghanistan thì “stan” có nghÄ©a là vùng đất, Afghanistan là â€œVùng đất của người Afghan”. Afghan là cái tên mà người Pashtuns, sắc tá»™c chiếm Æ°u thế ở đây tá»± gọi mình, có lẽ từ thời kỳ Hồi Giáo chiếm thượng phong ở vùng này vào khoảng thế ká»· thứ 7 sau công nguyên.

Là quốc gia lục địa, Afghanistan là nơi thiên nhiên có những nét đối chọi nhau, nơi thì mùa đông lạnh khắc nghiệt, nơi thì mùa hè nắng chang chang. Nơi này nhiều nước nhưng lại khô hạn, bởi nước trong sông lớn, hồ chứa, tuyết trên núi… lại chảy vào các quốc gia láng giềng. Đã thế còn nhiều động đất.Cảnh quan Afghanistan (nguồn: Wikipedia Bởi Officer – United States Federal Government)

Lợi thế của Afghanistan không nằm ở thiên nhiên trên mặt đất, mà là dưới lòng đất. Theo ước tính của Cục khảo sát Địa chất Hoa Kỳ năm 2007, trữ lượng khoáng sản đa chủng loại dưới lòng đất của Afghanistan trị giá khoảng 1000 tỷ Mỹ kim.

NhÆ°ng lợi thế chính của Afghanistan phải là â€œÄ‘ịa Ä‘iểm, địa Ä‘iểm và địa Ä‘iểm”… giống nhÆ° má»™t khẩu hiệu marketing quen thuá»™c ngày nay. Nằm trên giao lá»™ Đông – Tây và tuyến đường Ä‘i Nam Á, Afghanistan là nÆ¡i buá»™c phải Ä‘i qua nếu từ Trung Hoa muốn Ä‘i sang Ấn Độ, Ba TÆ°, hay tiến xa hÆ¡n sang các nÆ°á»›c phÆ°Æ¡ng Tây. Con đường tÆ¡ lụa, chính là từ vùng Tây Vá»±c hay Tân CÆ°Æ¡ng của Trung Quốc ngày nay Ä‘i qua vùng đất này.

Tuy vậy, nhÆ° má»™t lý â€œtÆ°Æ¡ng sinh tÆ°Æ¡ng khắc” của minh triết phÆ°Æ¡ng Đông, lợi thế lại cÅ©ng chính là bất lợi, toát lên từ má»™t há»—n danh không biết xuất hiện khi nào của Afghanistan: â€œNghÄ©a địa của các đế chế”.

‘Nghĩa địa của các đế chế’

Có câu: â€œnhân sao vật vậy”, dường nhÆ° thiên nhiên khắc nghiệt thì con người cÅ©ng khó mà dịu dàng, cá»™ng thêm sá»± va chạm liên tục vá»›i ngoại nhân trên tuyến đường giao thông nhá»™n nhịp này, khiến hình thành cho con người nÆ¡i đây má»™t cá tính khác biệt: tính bất trị.

Lịch sá»­ đã chứng kiến vô số các cuá»™c xung Ä‘á»™t của người địa phÆ°Æ¡ng vá»›i ngoại nhân và vá»›i nhau. Ngay từ thế ká»· thứ 6 TCN, Cyrus Đại Đế, nhà chinh phục lừng danh thế giá»›i người Ba TÆ° (Iran ngày nay) đã rất vất vả má»›i chinh phục được vÆ°Æ¡ng quốc Bactria thuá»™c miền Bắc Afghanistan ngày nay. Cyrus viết đại ý rằng: â€œÄ‘ây là miền đất lạ lùng, dân vùng này có tính phản phúc sá»›m đầu tối đánh rất khó trị” (*). Do đó, dù nhập Bactria vào lãnh thổ đế quốc Ba TÆ°, nhÆ°ng ngài không cắt quan cai trị, mà để cho các bá»™ lạc tá»± trị và triều cống.

Hai thế ká»· sau, Alexander Đại Đế người Macedonia cÅ©ng chỉ kiểm soát được vùng đất này trong má»™t thời gian ngắn ngủi. Và sau đó, liên tục, các đế chế đến rồi Ä‘i, các dân tá»™c qua lại và xáo trá»™n, các tôn giáo từ Bái Hỏa giáo, Phật giáo và Ấn Độ giáo đã từng huy hoàng rồi lụi tàn. Cuối cùng, Hồi giáo chiếm Æ°u thế, cùng vá»›i dân Pashtuns và các lãnh chúa chia nhau cát cứ… đó là lúc xảy ra â€œCuá»™c chiến Anh – Afghanistan lần thứ nhất” vào năm 1838.

Đế chế Anh thua cuộc

Đối đầu vá»›i má»™t dân tá»™c hung hãn, khó có thể tin cậy và đã quen vá»›i má»™t lịch sá»­ liên miên chém giết, người Anh cÅ©ng sa lầy và bất lá»±c. Sau â€œCuá»™c chiến Anh – Afghanistan lần thứ ba” vá»›i vua Amanullah Khan của vÆ°Æ¡ng triều Barakzai năm 1919, nÆ°á»›c Anh đành phải từ bỏ tham vọng làm chủ vùng đất này. Và nhÆ° vậy, vÆ°Æ¡ng triều Barakzai bắt đầu từ đầu thế ká»· 19 đã tiếp tục cai trị Afghanistan. NhÆ°ng ngay cả sau khi chiến thắng người Anh, họ luôn luôn bị thách thức bởi những bá»™ tá»™c bản địa. Cho đến năm 1973 thì ông vua cuối cùng của vÆ°Æ¡ng triều Barakzai bị lật đổ bởi má»™t người tên Daoud Khan, người trở thành Tổng thống đầu tiên của nÆ°á»›c này. Thế là chấm dứt nền quân chủ, Afghanistan theo Cá»™ng hòa.Lá»±c lượng Anh và đồng minh tại Kandahar sau Trận chiến Kandahar năm 1880, trong Chiến tranh Anh-Afghanistan lần thứ hai. (Nguồn: Wikipedia bởi Benjamin Simpson (1831-1923) )

Đế chế Liên Xô sa lầy

Tổng thống Daoud Khan tiếp tục bị lật đổ sau má»™t cuá»™c đảo chính đẫm máu năm 1978 bởi má»™t đảng phái cá»™ng sản – đảng PDPA. Thế là Afghanistan từ Cá»™ng hòa chuyển sang Cá»™ng sản. Đảng PDDA này cải cách xã há»™i, phân phối lại đất Ä‘ai, đàn áp đẫm máu người bất đồng chính kiến và lại làm cho không khí đất nÆ°á»›c sôi sục, rối loạn vá»›i các phe phái. Càng rối loạn hÆ¡n khi có sá»± tham gia gián tiếp của ngoại quốc: láng giềng Pakistan và đặc biệt là Liên Xô và Mỹ. Liên Xô đã Ä‘iều quân vào chiếm đóng và dẫn đến â€œCuá»™c chiến Liên Xô – Afghanistan” từ tháng 12/1979 cho đến 1989. NhÆ°ng Liên Xô buá»™c phải rút quân sau hÆ¡n 9 năm hao người tốn của cả đôi bên, riêng Afghanistan có thể chết đến từ 562,000 đến 2 triệu người. Sau đó là cuá»™c ná»™i chiến dẫn đến sá»± sụp đổ của chế Ä‘á»™ cá»™ng sản PDDA năm 1992.

Taliban nổi lên tranh đoạt

Đất nước hỗn loạn, vô chính phủ, các phe phái đánh giết nhau và chỉ có nhân dân là khốn khổ nhất. Đến tháng 9/1994, Taliban nổi lên như một lực lượng dân quân theo đạo Hồi, được đào tạo tại các trường học Hồi Giáo (madrassa) tại Pakistan. Taliban thắng thế, thành lập tiểu vương quốc Hồi Giáo cực đoan vào năm 1996 mà chỉ được 3 quốc gia công nhận, trong đó có Pakistan.

Theo quân chủ không được, cá»™ng hòa không xong, cá»™ng sản cÅ©ng cuốn gói, giờ là chế Ä‘á»™ khủng bố Hồi Giáo. Chế Ä‘á»™ này cá»±c kỳ hà khắc, tàn bạo vá»›i dân chúng. Cuá»™c ná»™i chiến giữa Taliban và Liên minh phÆ°Æ¡ng Bắc càng khiến đất nÆ°á»›c Ä‘iêu linh. Và rắc rối chÆ°a hết, vì nhÆ° người xÆ°a vẫn nói: â€œngÆ°u tầm ngÆ°u, mã tầm mã”, Taliban chứa chấp khủng bố Al Qaeda.

Đến lượt nước Mỹ sa lầy

Ngày 11/9/2001, cả nước Mỹ chấn động vì một loạt các cuộc tấn công khủng bố diễn ra đồng thời ở New York, Washington và Virginia. Thủ phạm được xác định là tổ chức khủng bố Hồi Giáo Al Qaeda. Vậy nên chính quyền Hoa Kỳ của tổng thống George W. Bush quyết định tiêu diệt tổ chức này. Vì Taliban chứa chấp và dung túng Al Qaeda trên lãnh thổ của mình, Hoa Kỳ xác định phải lật đổ chính quyền Taliban trước. Có ngờ đâu quyết định ấy khiến Hoa Kỳ sa lầy thê thảm, cái giá phải trả là 20 năm công lao hãn mã thành công cốc, 2261 tỷ Mỹ kim đi tong và không ít xương máu của người Mỹ đã đổ xuống đất này. Vì người Mỹ muốn thử nghiệm một mô hình khác cho Afghanistan: mô hình dân chủ.

Vá»›i sức mạnh áp đảo về quân sá»±, Hoa Kỳ nhanh chóng lật đổ chính quyền Taliban, trong khi Al Qaeda đã nhanh chân trốn sang Pakistan – đồng minh của Hoa Kỳ. Thế là thay vì đánh nhanh diệt gọn Al Qaeda và rút về, thì Mỹ chuyển đổi mục tiêu, đó là ở lại giúp Afghanistan xây dá»±ng nền dân chủ, từ con số 0.

Không biết chính quyền Tổng thống Bush con lúc đó nghĩ gì và tại sao có một quyết định đầy phiêu lưu như vậy. Dường như quyết định chóng vánh này đã không xét đến những khía cạnh cực kỳ quan trọng: văn hóa, lịch sử và địa dư.

Trong mấy nghìn năm lịch sử, đất Afghanistan này chưa bao giờ xuất hiện bất cứ một khái niệm gì như “dân chủ”, nhân dân chưa từng được biết đến chế độ dân chủ, càng không có quá trình tập dượt và trưởng thành, muốn xây dựng nền dân chủ ở đây thật là “thiên nan vạn nan”.

Trong khi lịch sá»­ lại cho thấy người Afghanistan rất khó có thể tin cậy được. Có lẽ nào người Mỹ đã quên trang sá»­ của từ 2600 năm trÆ°á»›c đây, khi Cyrus Đại Đế đã nhận xét đại ý rằng: â€œdân vùng này có tính phản phúc sá»›m đầu tối đánh rất khó trị”.

Chẳng nói đâu xa, chính thủ lĩnh Al Qaeda là Osama Bin Laden từng là người do Hoa Kỳ đào tạo để chống Liên Xô, sau quay ngoắt trở thành kẻ thù số 1 của Hoa Kỳ.

Và chính quyền Afghanistan thân Mỹ vì sao có quân số và trang bị vượt trội Taliban lại dễ dàng buông súng đầu hàng, trong khi Tổng thống Ashraf Ghani của họ được cho là nhanh chóng tẩu thoát với những xe chở đầy tiền mặt?

Chưa hết, còn một đồng minh Pakistan thân cận của Hoa Kỳ, vì sao dung dưỡng Taliban, rồi lại chứa chấp Al Qaeda?

Vậy đấy. Bài học xương máu của Cyrus Đại Đế và các đế chế trong lịch sử đã bị hậu thế quên phắt.

Yếu tố địa dư khiến cho vấn đề càng phức tạp thêm. Các quốc gia láng giềng của Afghanistan luôn đặt lợi ích riêng lên cao nhất khiến cho chính sách của họ thay đổi luôn xoành xoạch, trong đó có cả thái độ với Hoa Kỳ và Afghanistan, mà Pakistan là một ví dụ điển hình, dù họ là đồng minh với Hoa Kỳ.

Đó là chÆ°a kể yếu tố tôn giáo và sắc tá»™c; những va chạm không đếm xuể giữa các quốc gia này trong lịch sá»­; những xung Ä‘á»™t triền miên giữa các bá»™ tá»™c, các lãnh chúa cát cứ ở Afghanistan… khiến cho vấn đề càng thêm rối tinh rối mù.

Đã thế rồi, Mỹ còn đi lan man. Năm 2003, vì thông tin tình báo sai lạc, Hoa Kỳ chuyển trọng tâm tình báo và an ninh sang chiến trường mới là Iraq để đối phó với chính quyền Saddam Hussein mà Hoa Kỳ cho rằng có vũ khí giết người hàng loạt, thực tế không phải. Thế là Taliban lại hồi sức, còn người Mỹ thì ngày càng thêm mòn mỏi.

“Đêm dài lắm mộng”, lẽ ra đánh nhanh rút gọn, Mỹ đã lún ngày càng sâu vào Afghanistan và cuối cùng rút ra trong ê chề như chúng ta đã chứng kiến.

Thế mà vẫn có một đế chế mới nổi chỉ chờ Mỹ đi khỏi để thế chân trong “nghĩa địa” này.

Đến lượt “Đế chế đỏ” Cộng Hòa nhân dân Trung Hoa nhảy vào “nghĩa địa”

Thực ra, Trung Quốc đã có mặt ở Afghanistan vào thời gian Mỹ “giữ nhà” cho nước này, với danh nghĩa làm ăn kinh tế, nhưng tranh thủ móc nối với các phe phái ở Afghanistan, trong đó có Taliban.

Trong má»™t cuá»™c phỏng vấn vá»›i tờ Vision Times, Giáo sÆ° Viên Hồng Băng (Yuan Hongbing), má»™t học giả tÆ° pháp nổi tiếng sống ở Úc và là Tổng biên tập của tờ Fire Of Liberty, đã tiết lá»™ Ä‘á»™c quyền má»™t số thông tin ná»™i bá»™ do những người có lÆ°Æ¡ng tâm trong chính quyền ĐCSTQ cung cấp. Theo đó, Trung Quốc đã quan hệ vá»›i Taliban từ lâu, đã thò bàn tay nhám nhúa vào Afghanistan từ lâu chứ không phải đợi đến khi Mỹ có quyết định chính thức rút khỏi đây vào cuối tháng 4/2021.Mối quan hệ Trung Quốc – Taliban đã có từ lâu, trÆ°á»›c khi diá»…n ra cuá»™c gặp chính thức này (Ảnh chụp qua màn hình)

Trung Quốc đã xây dựng căn cứ để huấn luyện du kích khủng bố ở Hành lang Hà Tây (còn gọi là Hành lang Cam Túc) cho các nước Trung Đông, gồm cả Taliban. Trại này do các quan chức “chống khủng bố” của Bộ Công an Trung Quốc phụ trách.

Chi phí đào tạo mỗi du kích quân này chừng 10 nghìn Mỹ kim, nhưng sẽ làm Mỹ tổn thất gấp bội, từ đó mà tiêu hao sức mạnh của Mỹ, khiến Mỹ không rảnh tay để đối phó với Trung Quốc ở những vấn đề khác.

Thậm chí, dù ngoài miệng Trung Quốc luôn hô hào chống khủng bố, nhưng chính nước này cũng từng cung cấp chỗ trú chân và nơi chữa bệnh cho Osama Bin Laden, cũng theo thông tin của ông Viên Hồng Băng.

Vậy Trung Quốc nhắm đến điều gì khi ra mặt hợp tác và ủng hộ Taliban giành được chính quyền?

Thứ nhất, là tái khởi Ä‘á»™ng dá»± án â€œHành lang kinh tế Pakistan – Trung Quốc” thuá»™c sáng kiến â€œNhất Ä‘á»›i nhất lộ” hay â€œMá»™t vành Ä‘ai, má»™t con đường”. Trung Quốc cần mượn đường qua Afghanistan để tá»›i bờ biển của Pakistan, Ä‘iều không thể thá»±c hiện được khi Mỹ và chính quyền Afghanistan thân Mỹ còn ở đó.

Thứ hai, là dùng Taliban – tổ chức khủng bố hung dữ nhất, để trị “khủng bố” Duy Ngô NhÄ© – theo cách gọi của ĐCSTQ. Taliban sẽ giao ná»™p người Duy Ngô NhÄ© lẩn trốn ở đây cho Trung Quốc.

Thứ ba, là nhắm đến những mỏ khoáng sản khổng lồ trị giá 1000 tỷ Mỹ kim của Afghanistan.

Thứ tÆ°, là Trung Quốc và Taliban â€œngÆ°u tầm ngÆ°u, mã tầm mã”, sẽ cùng nhau tung hứng để đổi Ä‘en thay trắng, tẩy rá»­a cho tiếng tăm đã quá xấu xa của mình trên trường quốc tế.

Và cuối cùng, có thể là nhắm đến Mỹ.

Trung Quốc muốn thế chân Hoa Kỳ để bành trÆ°á»›ng ảnh hưởng ở khu vá»±c Trung Á. ChÆ°a hết, Trung Quốc há»— trợ Taliban, khiến Hoa Kỳ bỏ rÆ¡i đồng minh và mất uy tín – má»™t màn diá»…n khiến quốc gia nào cÅ©ng phải đánh giá lại về Ä‘á»™ tin cậy trong mối quan hệ vá»›i Mỹ. Dường nhÆ° Trung Quốc Ä‘ang thá»±c hiện chiến thuật “ném đá dò đường” để “nắn gân” Mỹ và các đồng minh. Và sau Afghanistan sẽ là vùng lãnh thổ, lãnh hải nào? Biển Đông? Biển Hoa Đông? Hay Đài Loan?

NhÆ°ng Trung Quốc đừng quên những bài học lịch sá»­ nÆ¡i â€œnghÄ©a địa các đế chế” này, liệu Trung Quốc có trở thành nạn nhân tiếp theo hay không? Nhất là mối quan hệ giữa hai kẻ tàn bạo tráo trở có thể nào có hậu? Chúng ta hãy tiếp tục theo dõi vì hình nhÆ° màn diá»…n chính vẫn còn chÆ°a bắt đầu.

(Bài viết thể hiện quan điểm cá nhân của tác giả Nguyên Vũ, không nhất thiết là quan điểm của trang NTDVN)

Nguyên Vũ

Chú thích:

(*) Trích “Muôn kiếp nhân sinh 2” của tác giả Nguyên Phong

Theo NTDVN.COM

Tags: , , , , , ,

Comments are closed.