Stop Expansionism - Chống Bành Trướng

Thủ tướng Việt Nam Nguyễn Xuân Phúc (R) trên màn hình TV, bên cạnh các nước khác trong lễ ký kết Hiệp định thương mại Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), tại Hội nghị cấp cao ASEAN đang được tổ chức trực tuyến ở Hà Nội vào ngày 15 tháng 11 , 2020. (Ảnh của NHAC NGUYEN / AFP qua Getty Images)

Trần Đức • 12:49, 14/03/21• 

Làm thế nào để Việt Nam và Hiệp há»™i các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) Ä‘iều khiển “áp lá»±c chọn bên” trong cuá»™c cạnh tranh Mỹ – Trung? Những thách thức chính đối vá»›i nền kinh tế và an ninh quốc gia của Việt Nam là gì, khi Việt Nam Ä‘ang tìm kiếm sá»± tăng trưởng và phát triển nhanh chóng?

Để có góc nhìn về những vấn đề này, ông Jongsoo Lee – Đối tác tại Brock Group và là thành viên tại Trung tâm Davis của Đại học Harvard về Nghiên cứu Nga và Á-Âu – Ä‘ã phỏng vấn ông Lê Hồng Hiệp – thành viên ChÆ°Æ¡ng trình Nghiên cứu Việt Nam và ChÆ°Æ¡ng trình Nghiên cứu Chính trị và Chiến lược Khu vá»±c tại Viện ISEAS-Yusof Ishak, Singapore.

Ông Lee: Ông đánh giá nhÆ° thế nào về triển vọng ASEAN trở nên giống nhÆ° Liên minh châu Âu (EU) hÆ¡n – trong việc phát triển má»™t chính sách đối ngoại chung? Các quốc gia thành viên ASEAN muốn há»™i nhập sâu rá»™ng hÆ¡n trong những lÄ©nh vá»±c nào?

Ông Hiệp: Các nÆ°á»›c thành viên ASEAN không mấy mặn mà vá»›i việc biến ASEAN thành má»™t cÆ¡ quan siêu quốc gia nhÆ° EU do muốn đảm bảo về chủ quyền quốc gia của họ. Do đó, ngay cả khi quá trình há»™i nhập ASEAN tăng tốc cùng vá»›i việc thành lập cá»™ng đồng ASEAN vào năm 2015, vẫn có những giá»›i hạn đối vá»›i việc ASEAN có thể tiến xa trong vấn đề này. 

Cho đến nay, hội nhập kinh tế vẫn là ưu tiên của khối này, trong khi hội nhập chính trị và an ninh, bao gồm cả việc phát triển một chính sách đối ngoại chung, vẫn là một quá trình khó nắm bắt.

Chúng ta nên thá»±c tế ở đây bởi vì ngay cả những ná»— lá»±c nhằm tạo ra sá»± đồng thuận trong khối ASEAN về má»™t số vấn đề chính trị và an ninh của khu vá»±c – cÅ©ng đã vô ích. Tuy nhiên, đúng là nếu ASEAN thá»±c sá»± muốn đóng vai trò lá»›n hÆ¡n và thá»±c chất hÆ¡n vào an ninh khu vá»±c, thì việc có má»™t chính sách ngoại giao chung là quan trọng vá»›i tổ chức này.

Ông Lee: Nhiều quốc gia phải đối mặt với tình thế tiến thoái lưỡng nan khi họ bị cuốn vào sự cạnh tranh giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, và chịu áp lực phải lựa chọn bên. Có sự đồng thuận trong ASEAN về cách ASEAN nên liên hệ với Hoa Kỳ và Trung Quốc không? Hay các quốc gia thành viên ASEAN riêng lẻ sẽ theo đuổi lợi ích và chính sách của riêng họ?

Ông Hiệp: ASEAN và các quốc gia thành viên riêng lẻ sẽ không muốn chọn bên. Nhìn chung, ASEAN và các thành viên cần duy trì lập trường trung lập để có thể hưởng lợi từ mối quan hệ của mình vá»›i cả hai cường quốc. Tuy nhiên, nếu sá»± kình địch Mỹ – Trung ngày càng gay gắt – đến mức buá»™c các nÆ°á»›c trong khu vá»±c phải chọn phe, các nÆ°á»›c riêng lẻ sẽ phải làm bất cứ Ä‘iều gì để bảo vệ lợi ích quốc gia của mình. 

Quan Ä‘iểm của tôi cho rằng, do cạnh tranh Mỹ – Trung nghiêng về lợi ích chiến lược hÆ¡n là ý thức hệ, nên họ sẽ không cố gắng – ít nhất là trong vòng 10 đến 20 năm tá»›i – để buá»™c các nÆ°á»›c trong khu vá»±c phải liên kết vá»›i nhau nhÆ° trong thời kỳ Chiến tranh lạnh.

Ông Lee: Làm thế nào để Việt Nam theo đuổi lợi ích của mình khi bị mắc kẹt trong cuộc cạnh tranh giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ? Khi Hà Nội theo đuổi quan hệ đối tác chiến lược với Hoa Kỳ, họ có thể làm gì để trấn an Bắc Kinh rằng họ không xích lại gần Washington một cách “không thể chấp nhận” được?

Ông Hiệp: Giống nhÆ° các nÆ°á»›c ASEAN, Việt Nam cÅ©ng muốn duy trì sá»± cân bằng giữa hai cường quốc. Tuy nhiên, trÆ°á»›c sá»± hung hăng của Trung Quốc ở Biển Đông, Việt Nam đã và Ä‘ang cố gắng tăng cường quan hệ chiến lược vá»›i Mỹ và các cường quốc khác để cân bằng trÆ°á»›c sức ép của Trung Quốc. NhÆ°ng Việt Nam đã thận trọng, chỉ làm từ từ và lặng lẽ. 

Trung Quốc có thể không cảm thấy thoải mái nếu Việt Nam theo Ä‘uổi quan hệ an ninh chặt chẽ hÆ¡n vá»›i Mỹ và các đồng minh, nhÆ°ng chính những hành vi gây hấn của Trung Quốc ở Biển Đông đã đẩy Việt Nam vào hành Ä‘á»™ng này. Trung Quốc nên Ä‘iều chỉnh cách tiếp cận của mình hoặc có nguy cÆ¡ đẩy Việt Nam và các nÆ°á»›c trong khu vá»±c về phía Hoa Kỳ nhiều hÆ¡n nữa.  

Ông Lee: Để chống lại Trung Quốc ở Biển Đông, những quốc gia nào ngoài Mỹ có thể giúp ích cho Việt Nam?

Ông Hiệp: Việt Nam Ä‘ang Ä‘a dạng hóa các quan hệ chiến lược và cố gắng không dá»±a vào bất kỳ đối tác nào để chống lại Trung Quốc ở Biển Đông. Đến năm 2020, Việt Nam đã thiết lập ba quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, 14 quan hệ đối tác chiến lược và 13 quan hệ đối tác toàn diện vá»›i các nÆ°á»›c, trong đó nhiều nÆ°á»›c có lợi ích mạnh mẽ ở Biển Đông. Tất cả chúng đều quan trọng đối vá»›i chính sách Biển Đông của Việt Nam theo những cách khác nhau. 

Tuy nhiên, về mặt xây dá»±ng năng lá»±c hàng hải và đẩy lùi sá»± xâm lược của Trung Quốc ở Biển Đông, thì Nhật Bản, Ấn Độ, Úc, Anh, Pháp và Đức… dường nhÆ° quan trọng đối vá»›i Việt Nam hÆ¡n các đối tác khác.

Ông Lee: Ngoài Biển Đông, đâu là những thách thức chính đối với an ninh quốc gia của Việt Nam? Những nguyên nhân chính của căng thẳng với các nước láng giềng là gì? Làm thế nào những căng thẳng này có thể được giải quyết?

Ông Hiệp: Tranh chấp Biển Đông hiện là thách thức an ninh quốc gia nghiêm trọng nhất đối vá»›i Việt Nam, do Trung Quốc ngày càng tỏ ra ngang ngược hÆ¡n trong 10 năm qua. Quản lý biên giá»›i trên bá»™ vá»›i Trung Quốc, Lào và Campuchia cÅ©ng từng là thách thức lá»›n đối vá»›i Việt Nam, nhÆ°ng các đường biên giá»›i này đã được phân định nên không còn là vấn đề lá»›n nữa.

Tuy nhiên, vấn đề biên giá»›i vá»›i Campuchia có thể bùng phát trở lại nếu có những thay đổi chính trị đáng kể ở Campuchia, do má»™t số chính trị gia Campuchia khÆ¡i dậy “tÆ° tưởng chống Việt Nam” để phục vụ chÆ°Æ¡ng trình nghị sá»± trong nÆ°á»›c của họ. Trong những năm gần đây, vấn đề sông Mekong ngày càng nổi lên nhÆ° má»™t thách thức an ninh đối vá»›i Việt Nam.

Ông Lee: Khi Việt Nam mong muốn tăng trưởng và phát triển kinh tế nhanh chóng, thì sự phát triển của nền kinh tế Trung Quốc là một lợi ích hay bất lợi cho Việt Nam?

Ông Hiệp: Sá»± trá»—i dậy kinh tế của Trung Quốc vừa là má»™t lợi ích, vừa là má»™t hạn chế đối vá»›i Việt Nam. Giống nhÆ° nhiều quốc gia khác, Việt Nam được hưởng lợi từ quan hệ thÆ°Æ¡ng mại và đầu tÆ° vá»›i Trung Quốc. Trung Quốc hiện là đối tác thÆ°Æ¡ng mại lá»›n nhất của Việt Nam, vá»›i kim ngạch thÆ°Æ¡ng mại hai chiều đạt 133 tá»· USD vào năm 2020. Trung Quốc cÅ©ng là nhà đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoài lá»›n thứ 7 tại Việt Nam. 

Vá»›i việc Trung Quốc dá»± kiến ​​sẽ duy trì tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ trong những năm tá»›i, quan hệ thÆ°Æ¡ng mại và đầu tÆ° song phÆ°Æ¡ng sẽ tiếp tục được tăng cường. Mối quan hệ kinh tế cùng có lợi nhÆ° vậy có xu hÆ°á»›ng “không khuyến khích” hai bên thá»±c hiện các hành Ä‘á»™ng – có thể làm gián Ä‘oạn trao đổi kinh tế của họ. 

Tuy nhiên, khi Trung Quốc chuyển sức mạnh kinh tế ngày càng tăng của mình thành sức mạnh quân sự, gã khổng lồ phương Bắc đặt ra một thách thức an ninh ngày càng đáng gờm đối với Việt Nam. Sự bành trướng sức mạnh quân sự của Trung Quốc ở Biển Đông là một ví dụ chính. Việt Nam không còn cách nào khác là phải sống chung với thực tế này, cố gắng duy trì quan hệ kinh tế song phương, trong khi vẫn có thể xung đột với Trung Quốc ở Biển Đông khi cần thiết.

Ông Lee: Sự cạnh tranh giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ có khiến các công ty nước ngoài chuyển hoạt động của họ từ Trung Quốc sang Việt Nam để đa dạng hóa chuỗi cung ứng? Sự cạnh tranh này đã mang lại lợi ích gì cho nền kinh tế Việt Nam?

Ông Hiệp: Nhiều nhà đầu tÆ° đã Ä‘a dạng hóa cÆ¡ sở sản xuất của họ bên ngoài Trung Quốc trong má»™t thời gian, và sá»± cạnh tranh ngày càng tăng giữa Mỹ và Trung Quốc chỉ càng làm tăng thêm xu hÆ°á»›ng này. Việt Nam được hưởng lợi từ xu hÆ°á»›ng này, khi nhiều nhà đầu tÆ° đã quyết định chuyển má»™t phần hoạt Ä‘á»™ng sang Việt Nam do các yếu tố nhất định, chẳng hạn nhÆ° vị trí địa lý gần Trung Quốc, ổn định chính trị, lá»±c lượng lao Ä‘á»™ng tÆ°Æ¡ng đối trẻ và rẻ, cải thiện cÆ¡ sở hạ tầng, cÅ©ng nhÆ° các nền tảng kinh tế khá vững chắc và các Æ°u đãi đầu tÆ° mà chính phủ Việt Nam Ä‘Æ°a ra. 

Tuy nhiên, Việt Nam cũng phải cạnh tranh với các nước khác, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ cao. Thách thức đặt ra là Việt Nam phải nhanh chóng nâng cấp cơ sở hạ tầng và lực lượng lao động để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao, và để đối phó với một số hậu quả không mong muốn.

Ông Lee: Làm thế nào để Hoa Kỳ, EU và các nÆ°á»›c khác nhÆ° Nhật Bản và Hàn Quốc có thể tăng cường quan hệ kinh tế vá»›i Việt Nam – theo những cách có thể thúc đẩy tăng trưởng của Việt Nam và Ä‘a dạng hóa các nguồn vốn, công nghệ và bí quyết? 

Ông Hiệp: Việt Nam là má»™t trong những nền kinh tế cởi mở nhất ở châu Á về tá»· lệ thÆ°Æ¡ng mại trên GDP (khoảng 200%), chỉ sau Hong Kong và Singapore. Điều này má»™t phần là do Việt Nam từ lâu đã nhấn mạnh chiến lược Ä‘a dạng hóa các đối tác kinh tế. Cho đến nay, Hà Ná»™i đã ký kết 17 hiệp định thÆ°Æ¡ng mại tá»± do (FTA) và các hiệp định đầu tÆ° khác nhau, bao gồm cả vá»›i Nhật Bản, Hàn Quốc và EU. Gần đây nhất là Hiệp định FTA Việt Nam – VÆ°Æ¡ng quốc Anh được ký kết vào ngày 29 tháng 12 năm 2020. 

Những mối quan hệ thÆ°Æ¡ng mại và đầu tÆ° quan trọng này đã giúp Việt Nam duy trì má»™t nền kinh tế khá mạnh và giảm sá»± phụ thuá»™c kinh tế vào Trung Quốc. Mặc dù sá»± cởi mở có thể khiến Việt Nam gặp má»™t số lá»— hổng nhất định, cho đến nay chiến lược này đã phát huy tác dụng tốt đối vá»›i đất nÆ°á»›c. 

Ông Lee: Ông đánh giá như thế nào về triển vọng Việt Nam trong việc thực hiện các cải cách chính trị và kinh tế xã hội cần thiết để đạt được các mục tiêu phát triển?

Ông Hiệp: Việt Nam đặt mục tiêu trở thành nền kinh tế có thu nhập trung bình cao vào năm 2030 và là nền kinh tế có thu nhập cao vào năm 2045. Điều này có nghÄ©a là thời gian 10 năm tá»›i rất quan trọng đối vá»›i Việt Nam.

Vẫn còn phải xem ban lãnh đạo má»›i của Việt Nam sẽ thá»±c hiện các kế hoạch phát triển kinh tế xã há»™i của đất nÆ°á»›c tốt nhÆ° thế nào, nhÆ°ng ít nhất việc đặt ra các mục tiêu đầy tham vọng nhÆ° vậy – có nghÄ©a là họ tiếp tục theo Ä‘uổi các cải cách kinh tế hÆ¡n nữa – để Ä‘Æ°a các kế hoạch này thành hiện thá»±c. 

Trần Đức

Theo The Diplomat

Tags: ASEAN, Hoa kỳ, Trung cộng