Thế giới hôm nay: 05/09/2025 (Economist và các tin khác)


Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Emmanuel Macron cho biết 26 quốc gia đã cam kết cung cấp bảo đảm an ninh cho Ukraine khi cuộc chiến với Nga kết thúc. Tổng thống Pháp nói rằng các quốc gia, chủ yếu là ở châu Âu, đã “chính thức” hóa các cam kết của họ trong một hội nghị thượng đỉnh ở Paris; song không phải tất cả đều triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình tại Ukraine. Sau thượng đỉnh, các nhà lãnh đạo châu Âu đã có một cuộc gọi video với Donald Trump về việc gia tăng áp lực buộc Nga đạt thỏa thuận hòa bình.

OpenAI được cho là sẽ sản xuất chip trí tuệ nhân tạo của riêng mình vào năm tới trong một quan hệ đối tác với Broadcom, một công ty bán dẫn của Mỹ. Theo Financial Times, OpenAI sẽ bắt đầu dùng chip này trong nội bộ. Trong khi đó Anthropic, đối thủ của OpenAI, cho biết sẽ ngừng bán dịch vụ AI cho các nhóm do Trung Quốc, Nga, hoặc Iran nắm cổ phần chi phối, viện dẫn lo ngại công nghệ sẽ được dùng cho mục đích quân sự.

Các nghị sĩ Thái Lan đã đến quốc hội để bỏ phiếu bầu thủ tướng mới. Anutin Charnvirakul, một ông trùm xây dựng theo đường lối dân túy, là ứng viên hàng đầu. Tuần trước, Paetongtarn Shinawatra đã bị phế truất khỏi chức thủ tướng sau khi tòa án kết luận bà vi phạm đạo đức. Trong khi đó, Thaksin Shinawatra, cha của bà và cũng là một cựu thủ tướng, đã bay tới Dubai để khám bệnh. Ông phải đối mặt với một phán quyết của tòa vào tuần tới và có khả năng sẽ bị tuyên án tù.

Ông Trump dự kiến đổi tên Bộ Quốc phòng Mỹ thành “Bộ Chiến tranh” vào thứ Sáu. Theo một quan chức Nhà Trắng, tên gọi mới sẽ là “danh hiệu phụ” trong khi chính quyền Trump tìm kiếm phê chuẩn chính thức từ quốc hội. Tuần trước, ông Trump nói rằng Lầu Năm Góc nên có một tên gọi phản ánh “sức mạnh vô song” của nó.

Orsted, một công ty phát triển điện gió ngoài khơi của Đan Mạch, đã kiện chính quyền Trump khi công ty tìm cách khởi động lại dự án Revolution Wind trị giá 4 tỷ USD ngoài khơi miền đông bắc Mỹ. Hồi tháng 8, các quan chức đã ban hành lệnh dừng thi công dự án, vốn đã hoàn thành khoảng 80%, như một phần trong chiến dịch mà ông Trump gọi là chống “cối xay gió.” Orsted lập luận rằng hành động của chính quyền vi phạm luật tố tụng và luật quản lý hành chính.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cho biết chính quyền Trump sẽ liệt hai băng đảng Ecuador vào danh sách khủng bố và công bố gói cam kết an ninh trị giá 20 triệu USD cho quốc gia Mỹ Latinh này. Ông cũng nói Mỹ sẵn sàng đặt một căn cứ quân sự tại Ecuador. Trước đó, chính quyền Trump cho biết đã phát động chiến dịch chống lại các băng đảng Venezuela, sau khi ra lệnh tấn công một “tàu ma túy.”

Con số trong ngày: 25%, là mức tăng số sinh viên đại học thất nghiệp ở Indonesia kể từ tháng 8 năm 2022.

TIÊU ĐIỂM

Nga thắt chặt quan hệ với các đồng minh

Vào thứ Sáu, tổng thống Vladimir Putin sẽ phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Phương Đông ở thành phố Vladivostok. Điện Kremlin kỳ vọng có đại diện từ hơn 70 quốc gia tham dự hội nghị kêu gọi đầu tư này. Với ông Putin, đây là cơ hội để khẳng định Nga đang xây dựng một trật tự thế giới mới thách thức sự “bắt nạt” (theo lời của ông ta) của phương Tây suốt nhiều thập niên qua.

Khi cuộc chiến của Nga tiếp diễn ở Ukraine, chủ đề của diễn đàn năm nay là “hợp tác vì hòa bình và thịnh vượng.” Với các đồng minh của Ukraine, khẩu hiệu này thật trơ trẽn. Nhưng ông Putin vẫn có nhiều đồng minh đứng cùng. Tuần này ông đã xuất hiện bên cạnh những nhà độc tài hàng đầu thế giới, bao gồm Tập Cận Bình của Trung Quốc và Kim Jong Un của Triều Tiên, trong cuộc duyệt binh ở Bắc Kinh kỷ niệm 80 năm kết thúc Thế chiến II.

Sau đó, ông Putin tuyên bố Trung Quốc và Nga đã đồng ý xây dựng một đường ống dẫn khí từ Siberia sang Trung Quốc qua đường Mông Cổ, vốn đã được thảo luận từ lâu. Trung Quốc chưa đưa ra bình luận, nhưng quan hệ đối tác mới của Nga dường như ngày càng bền chặt.

Hôm nay Mỹ công bố dữ liệu việc làm

Dữ liệu việc làm tháng trước đã mang đến một cú sốc khó chịu cho kinh tế Mỹ. Tăng trưởng việc làm trong tháng 7 yếu hơn nhiều so với dự kiến, và số liệu của nhiều tháng trước đó cũng bị điều chỉnh giảm. Quan điểm cắt giảm lãi suất của hai thống đốc Cục Dự trữ Liên bang, Chris Waller và Michelle Bowman, dường như là đúng đắn. Donald Trump, tức giận trước gợi ý rằng chính sách của ông có thể làm hại nền kinh tế, đã sa thải Erika McEntarfer, người đứng đầu Cục Thống kê Lao động.

Do đó, số liệu việc làm tháng 8, dự kiến công bố vào thứ Sáu, sẽ được theo dõi sát sao hơn bao giờ hết. Các nhà dự báo cho rằng nền kinh tế tạo ra khoảng 75.000 việc làm, gần tương tự tháng 7. Nhưng hôm thứ Năm, công ty xử lý bảng lương ADP thông báo khu vực tư nhân chỉ tạo thêm 54.000 việc làm, thấp hơn dự kiến. Số đơn xin trợ cấp thất nghiệp cũng tăng nhẹ. Cục Dự trữ Liên bang có vẻ sẽ cắt giảm lãi suất trong tháng này, đúng như ông Trump mong muốn, dựa trên dữ liệu yếu kém mà ông có thể coi là “tin giả.”

MAGA phiên bản Hàn Quốc

Vào thứ Sáu và thứ Bảy, các tín đồ Tin lành cánh hữu tại Hàn Quốc sẽ tề tựu về Ilhan ở phía bắc thủ đô Seoul. Họ tham dự sự kiện thanh niên “Build Up Korea” nhằm truyền đạt “bản sắc và giá trị quốc gia” cho thế hệ tiếp theo. Họ sẽ được truyền cảm hứng từ những nhân vật cánh hữu Mỹ như Charlie Kirk, một nhà dân tộc Cơ đốc giáo chủ nghĩa cực đoan, và Jack Posobiec, người lan truyền nhiều thuyết âm mưu sai lệch.

Người lớn tuổi Hàn Quốc cũng đang bắt chước cánh hữu Mỹ. Giống phong trào MAGA của Trump, phong trào Taegeukgi — được đặt tên theo quốc kỳ Hàn Quốc mà họ vẫy trong các cuộc biểu tình (cùng với cờ Mỹ và Israel) — bị ám ảnh với thuyết âm mưu trực tuyến về sự thâm nhập của cộng sản và ca ngợi Yoon Suk Yeol, cựu tổng thống từng tiến hành đảo chính thất bại vào tháng 12 năm ngoái. Họ thường xuống đường ở Seoul để tuyên bố ông vô tội. Họ còn sử dụng cụm từ “gatchi gapshida,” từ lâu được binh sĩ Mỹ và Hàn Quốc dùng để nói “chúng ta đi cùng nhau.” Giờ đây cụm từ ấy đúng hơn bao giờ hết với phong trào cánh hữu ở hai nước.

Đảng cực hữu trỗi dậy ở Anh

Reform UK, đảng mới nổi theo đường lối dân túy cánh hữu ở Anh, sẽ tổ chức hội nghị kéo dài hai ngày tại Birmingham vào thứ Sáu. Lãnh đạo đảng Nigel Farage sẽ được tung hô như vị thủ tướng tiếp theo của Anh. Điều đó không hề viển vông, dù đảng mới chỉ có bốn nghị sĩ trong Quốc hội.

Theo khảo sát, Reform hiện dẫn đầu toàn quốc với tỉ lệ ủng hộ 31%. Một phép tính đơn giản dựa trên sự chuyển dịch đồng đều cho thấy nếu bầu cử diễn ra vào ngày mai, Reform sẽ có gần 1/5 cơ hội giành đa số ghế trong Quốc hội. Và nếu Reform liên minh với đảng Bảo thủ đang rệu rã, họ có lẽ sẽ chiếm đa số.

Một chính sách ưu tiên sẽ chiếm sóng tại hội nghị: cam kết chấm dứt toàn bộ nhập cư bất hợp pháp vào Anh, được hậu thuẫn bởi một chương trình trục xuất hàng loạt lấy cảm hứng từ Donald Trump. Cách đây không lâu, những người ủng hộ Farage còn bị chế giễu là “hâm dở và điên rồ.” Nhưng sớm thôi, họ có thể sẽ nắm quyền ở phố Downing và Westminster.

Từ Nghiên Cứu Quốc Tế

Tin thế giới khác:

Tin chính

  • Tái cấu trúc Pentagon, tiến tới “Bộ Chiến tranh”
    Chính quyền Trump đang xúc tiến kí sắc lệnh hành pháp để đổi tên Cục Quốc phòng (Pentagon) thành “Department of War” — một tên gọi trước năm 1947 — mặc dù việc này vẫn cần Quốc hội phê duyệt.The Guardian+1
  • Đợt truy quét nhập cư quy mô tại Georgia
    Trong một chiến dịch của ICE tại nhà máy sản xuất ắc-quy Hyundai, khoảng 475 người – phần lớn là công dân Hàn Quốc – bị bắt giữ. Hàn Quốc đã bày tỏ thất vọng trước tình huống này.The GuardianAP News
  • Tăng trưởng việc làm chậm nhất kể từ sau đại dịch
    Mỹ chỉ tạo mới 22.000 việc làm trong tháng 8, thấp hơn rất nhiều so với mức kỳ vọng là 75.000. Tỷ lệ thất nghiệp tăng nhẹ lên 4,3%. Dữ liệu còn có điểm đáng lo: tháng 6 ghi nhận mất 13.000 việc làm, lần giảm đầu tiên kể từ 2020.The TimesThe Guardian+1
  • Thị trường phản ứng trước dữ liệu lao động
    Thị trường chứng khoán Mỹ tăng điểm mạnh, chỉ số S&P 500 đạt mức kỷ lục. Dự đoán Cục Dự trữ Liên bang (Fed) sẽ cắt giảm lãi suất vào cuộc họp tới ngày 17/9. Đồng USD suy yếu, vàng tăng giá – đánh dấu tuần tăng mạnh nhất trong ba tháng qua.ReutersThe TimesThe GuardianInvestopedia
  • Khởi tố hình sự Thống đốc Fed Lisa Cook
    Bộ Tư pháp mở cuộc điều tra hình sự đối với Thống đốc Cục Dự trữ Liên bang, bà Lisa Cook, liên quan đến cáo buộc gian lận thế chấp — xảy ra sau khi bà bị Trump sa thải.The Guardian+1
  • Tổng thống Trump và các vụ kiện và phản đối hành động liên bang
    • Thành phố Washington, D.C. kiện chính phủ liên bang về việc triển khai Vệ binh Quốc gia mà họ cho là vi phạm hiến pháp.The Guardian
    • Một thẩm phán cũng yêu cầu Tổng thống Trump phải giải ngân khoản viện trợ nước ngoài bị giữ lại bất hợp pháp.The Guardian
  • Tranh chấp trong Trung tâm Kiểm soát và Phòng chống Dịch bệnh (CDC)
    Cựu giám đốc CDC, Susan Monarez, khẳng định bà bị sa thải vì phản đối các thay đổi về chính sách vaccine do Bộ trưởng Y tế Robert F. Kennedy Jr. đưa ra. Trong phiên điều trần tại Thượng viện, ông Kennedy phủ nhận cáo buộc và thừa nhận đã ra lệnh sa thải một số quan chức CDC.The Guardian

Tóm tắt nhanh

Lĩnh vựcBiến động nổi bật
Chính trị – Quân sựSửa tên Pentagon, kiện tụng về Vệ binh Quốc gia
Nhập cư – Xã hộiQuá trình truy quét tại Hyundai Georgia, phản ứng quốc tế
Kinh tế – Việc làmTăng trưởng việc làm yếu, Fed có thể giảm lãi suất
Tài chính – Thị trườngThị trường tăng, USD suy yếu, vàng tăng mạnh
Tư phápĐiều tra hình sự Thống đốc Fed, nội bộ CDC khủng hoảng

Tin nổi bật Việt Nam trong ngày 5 tháng 9 năm 2025:

Kinh tế – Tài chính

  • Chứng khoán Việt Nam tăng: Chỉ số VN-Index tăng 9 điểm, tương đương +0,5%, lên mức 1.405 điểm – cao nhất từ trước đến nay, nhờ hiệu ứng tích cực từ thị trường Mỹ và kỳ vọng Fed sẽ giảm lãi suất.TradingView
  • Giá vàng trong nước tăng vọt:
    • Vàng SJC ở Hà Nội và Đà Nẵng được niêm yết ở mức 132,9 triệu đồng/lượng (mua vào) và 134,4 triệu đồng/lượng (bán ra), tăng khoảng 500.000 đồng/lượng so với trước.Qdnd
    • Người dân xếp hàng dài hàng giờ tại các cửa hàng vàng ở TP.HCM để mua vàng miếng khi giá lập kỷ lục 134,4 triệu đồng/lượng, tương đương ~5.092 USD/troy ounce.VnExpress International
    • Trên thị trường tự do, vàng miếng SJC tiếp tục tăng mạnh và tiệm cận ngưỡng 140 triệu đồng/lượng.eva.vn

Xã hội & An ninh

  • Đạn súng cối còn sót sau chiến tranh: Người dân xã Sơn Hạ, tỉnh Quảng Ngãi, trong khi đi làm rẫy, đã phát hiện 2 quả đạn cối còn sót lại trong đất, có thể gây nguy hiểm nếu không xử lý đúng cách.Đời sống pháp luật

Ngoại giao

  • Quan hệ Việt Nam – Lào: Một quan chức cấp cao của Quân đội Lào ca ngợi mối quan hệ ngoại giao 63 năm Việt Nam – Lào,

Pháp lý – Hình sự

  • Tòa án xử án người nhập lậu kim cương trái phép: Tại TP.HCM, người đàn ông 28 tuổi quốc tịch Ấn Độ bị tuyên 7 năm tù vì hành vi buôn lậu kim cương vào Việt Nam.dtinews.dantri.com.vn

Overlay4

Khách vào thăm 3

Comments are closed.