Big Tech Đối Đầu Tự Do Ngôn Luận – Thái Hóa Lộc | Stop Expansionism

Big Tech Đối Đầu Tự Do Ngôn Luận – Thái Hóa Lộc

Spread the love

Trong khuôn khổ pháp lý của Hoa Kỳ, Big Tech đang được nghiên cứu tại Quốc hội Mỹ cho thấy quyền kiểm duyệt ngôn luận của các doanh nghiệp này đang được hưởng tới hai tấm lá chắn bảo vệ:

Nghe âm thanh do Đỗ Hiếu đọc

Các công ty công nghệ lớn của Mỹ – hay còn gọi là Big Tech đã đang là đề tài tranh luận về quyết định “khóa miệng” ông Trump sau vụ bạo động ở Điện Capitol ngày 06/01/2021. Luật sư Lê Công Định cho rằng Big Tech đối đầu Tự do ngôn luận qua việc khóa tài tài khoản của cựu TT Trump, tuy Big Tech không vi phạm luật pháp Mỹ nhưng có hành xử đi ngược lại “tinh thần tự do ngôn luận”, vốn là một “giá trị Mỹ”. Cùng nhận định tương tự, luật sư Lê Nguyễn Duy Hậu quyết định ngăn cấm ông Trump dùng mạng xã hội về bản chất là hành vi tiền kiểm – Kiểm duyệt trước những ngôn luận trước khi đưa ra, hay “cắt lưỡi người trước khi nói”. Theo đó, cho dù ông Trump đúng là đã phát ngôn kích động bạo lực trước đó nhưng việc “khóa miệng” của Big Tech vẫn là hành vi kiểm duyệt đi ngược lại với “tinh thần tự do ngôn luận”.

Khi tranh luận về hành xử của Big Tech với tự do ngôn luận, người Việt chúng ta có cơ hội nhìn thấy rõ hơn các đường biên giới đang gò bó tự do ngôn luận của chính chúng ta dù bất kể là đang ở Việt Nam hay ở Mỹ. Thật ra Big Tech là các công ty tư nhân và kiểm duyệt ngôn luận dựa vào các điều khoản dịch vụ (terms of service), vốn có vai trò như hợp đồng riêng giữa họ và người dùng mạng xã hội, nên trong khuôn viên mạng xã hội của mình, Big Tech có quyền kiểm duyệt nội dung ngôn luận thể theo các điều khoản dịch vụ đã được thỏa thuận. Mọi mâu thuẫn trong kiểm duyệt nội dung theo đó là mâu thuẫn cá nhân giữa người dùng và doanh nghiệp, thay vì là cái gì đó to tát như mất quyền tự do ngôn luận. Cũng theo đó, việc dùng luật pháp bắt Big Tech phải tôn trọng tự do ngôn luận của bất kỳ cá nhân nào là một hành vi phản tự do thị trường (market freedom). Triết lý tự do thị trường là một “cột trụ” trong tư tưởng kinh tế chính trị hữu khuynh, vốn đề cao quyền lợi của giới chủ doanh nghiệp tư nhân và chống đối các hình thức kiểm soát doanh nghiệp.

Theo một cách khá mỉa mai, bằng cách “khóa miệng” một chính trị gia có vẻ hữu khuynh là ông Trump, Big Tech lại giành được sự ủng hộ khá nhiệt thành từ những người chống ông Trump cuồng nhiệt nhất, vốn thường có khuynh hướng tả khuynh Vấn đề lớn nhất của lập luận đề cao tự do thị trường để bảo vệ quyền kiểm duyệt ngôn luận là nó dễ tạo ra tiền lệ khiến người ta quên đi mà không để ý đến một số khúc mắc lớn trong vai trò của Big Tech đối với các mạng xã hội có hàng tỷ người dùng. Chúng ta có nên tôn trọng tự do thị trường của Big Tech tới mức chấp nhận rằng các chính sách kiểm duyệt ngôn luận của họ sẽ không bao giờ có thể bị thách thức và chịu sự giám sát độc lập của nhà nước, tòa án và xã hội dân sự?

Tu chính án thứ Nhất vốn tập trung vào kiểm soát quyền lực nhà nước nên được xem là không có hiệu lực để áp dụng của chính phủ với Big Tech

Điều 230 của Đạo luật Communications Decency Act 1996. Điều này quy định rằng các nhà cung cấp mạng xã hội không phải chịu trách nhiệm pháp lý dân sự về các nội dung được đăng tải trên các nền tảng mạng xã hội của họ. Luật này cũng cho phép các nhà cung cấp mạng xã hội không phải chịu trách nhiệm pháp lý dân sự khi họ có hành vi (“tự nguyện” và có “thiện ý” – good faith) giới hạn tiếp cận của người dùng với các nội dung “đáng chê trách” (objectionable).

Hai tấm lá chắn trên cho phép Big Tech làm bốn việc:

Tranh luận rằng các chính sách và quyết định kiểm duyệt ngôn luận của họ không bị Tu chính án thứ Nhất kiểm soát. Theo đó, khi “khóa miệng” một ai đó dựa trên chính sách kiểm duyệt ngôn luận của mình, Big Tech không hề vi phạm quyền tự do ngôn luận thể theo hiến pháp của người bị “khóa miệng”.

Tranh luận rằng nếu Quốc hội Mỹ muốn làm luật kiểm soát chính sách kiểm duyệt ngôn luận của Big Tech thì bản thân Quốc hội Mỹ có thể đang vi phạm Tu chính án thứ Nhất khi làm luật giới hạn tự do ngôn luận.

Được miễn trách nhiệm trước các đơn kiện dân sự từ người bị “khóa miệng”, vì thể theo Điều 230, Big Tech chỉ đang thực hiện một hành vi tự nguyện và có “thiện ý” khi giới hạn tiếp cận với các nội dung mà họ cho là “đáng chê trách” từ người bị “khóa miệng”.

Được miễn trách nhiệm trước các đơn kiện dân sự của một ai đó đang cảm thấy quyền lợi của họ bị xâm phạm bởi một nội dung nào đang tồn tại trên các nền tảng mạng xã hội của Big Tech. Nghĩa là trong khuôn khổ luật pháp liên quan đến tự do ngôn luận tại Mỹ hiện nay, việc chế tài Big Tech vô cùng khó khăn. Khi bàn về quyền lực nhà nước, chúng ta rất hay nghe lời trích dẫn câu nói nổi tiếng của Lord Acton: “Quyền lực làm tha hóa. Quyền lực tuyệt đối dẫn đến tha hóa tuyệt đối”.

Có gì bảo đảm quyền lực kiểm duyệt “bất khả xâm phạm” của Big Tech không dẫn đến sự tha hóa tuyệt đối của họ? Khi suy xét về các thế lực đang có quyền kiểm duyệt ngôn luận của chúng ta, chúng ta thường nghĩ đơn giản: Chính phủ kiểm duyệt: Xấu! Nhưng Doanh nghiệp kiểm duyệt: Bình thường!

Cho dù công nghệ thuật toán và trí tuệ nhân tạo vẫn mới chỉ đang bước đầu được Big Tech phát triển và sử dụng, cần phải cấp thiết đặt câu hỏi: sự phát triển các công cụ tinh vi đó có nên được đặt ra ngoài tầm kiểm soát của nhà nước, tòa án, và xã hội dân sự không? Một vài nghiên cứu chuyên môn, ví dụ của Gowar, Binns và Katzenbach (2020) và Oliva (2020), cho rằng câu trả lời là không.

Kiểm soát và giám sát Big Tech như thế nào để vừa đảm bảo tự do ngôn luận mà vừa giúp giải quyết các vấn đề tin giả, ngôn luận cổ xúy bạo lực và ngôn luận thù hận? Đó là câu hỏi lớn mà các nhà làm luật Mỹ vẫn đang tranh luận.

Big Tech cũng nỗ lực tự tìm câu trả lời nhằm duy trì và phát triển hoạt động kinh doanh của họ. Bên cạnh các đầu tư lớn về công nghệ tinh vi, họ đã chủ động xây dựng các cơ chế tự kiểm soát (self-governance), ví dụ như cơ chế Ban Giám sát Facebook. Tuy nhiên, các nghiên cứu pháp lý của Balkin (2018) và nghiên cứu truyền thông của Ricknell (2020) cho thấy các giải pháp giám sát khác căn cơ hơn và mang nặng tính “độc lập” hơn có thể được các nhà làm luật Mỹ tham khảo.

Trong một báo cáo xuất bản tháng 12/2020, Tổ chức Ân xá Quốc tế đã trình bày các dữ liệu và nghiên cứu thực địa từ Việt Nam. Báo cáo này cho thấy Facebook và Google đang ngấm ngầm hợp tác với chính quyền Việt Nam để chặn, xóa, và hạn chế các nội dung chính trị của người dùng Facebook tại Việt Nam.

Nhưng thứ quyền lực dùng để “khóa miệng” ông Trump có thể đang cùng lúc được dùng để “khóa miệng” những tiếng nói độc lập ủng hộ dân chủ tại các nước đang phát triển.

Để kiểm soát quyền kiểm duyệt ngôn luận của Big Tech, cũng phải có các cơ chế giám sát quyền lực Big Tech trên trường quốc tế. Việc Big Tech đã đi vào tầm ngắm của Liên Hiệp Quốc và của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (Human Rights Watch) là những dấu hiệu tốt, nhưng còn cần hơn nữa các nỗ lực phối hợp giải quyết vấn đề này từ các cơ quan và tổ chức quốc tế.