Giới trẻ thành thị Trung Quốc thời hậu toàn trị: Ích kỷ, tư lợi, kiêm ái quốc thời vụ
Yêu nưá»c, miá» n là không ảnh hưá»ng tá»i quyá»n lợi cá nhân.
ByTRÃM HUYá»N – Luatkhoa.org (2017)

Luáºt Khoa tạp chà xin giá»i thiá»u Äến bạn Äá»c bà i tiá»u luáºn The Spiritual Landscape of the Urban Young in Post-Totalitarian China cá»§a nhà vÄn bất Äá»ng chÃnh kiến Liu Xiaobo. Bà i ÄÆ°á»£c ÄÄng trong sách âKhông có kẻ thù, không có háºn thù: Tuyá»n táºp thÆ¡ và tiá»u luáºn cá»§a Liu Xiaoboâ (No Enemies, No Hatred: Selected Essays and Poems by Xiaobo Liu) do Nhà xuất bản Äại há»c Harvard xuất bản nÄm 2012.
***
Nưá»c Trung Quá»c thá»i háºu toà n trá» có hai Äặc Äiá»m ná»i báºt.
Äầu tiên, các nhà cầm quyá»n vẫn muá»n nÃu giữ lấy há» thá»ng Äá»c tà i cá»§a há» má»t cách tuyá»t vá»ng giữa má»t cuá»c khá»§ng hoảng vá» tÃnh chÃnh danh cá»§a nó.
Thứ hai, xã há»i Äã không còn chấp nháºn má»t há» thá»ng Äá»c tà i như thế nữa.
Má»t xã há»i dân sá»± phát triá»n theo má»t cách tá»± phát Äang dần thà nh hình. Và cho dù xã há»i Äó chưa có ÄÆ°á»£c sức mạnh Äá» thay Äá»i há» thá»ng hiá»n có, thì tÃnh Äa nguyên ngà y cà ng cao cá»§a ná»n kinh tế và những giá trá» cá»§a xã há»i, như nưá»c Äang nhá» từng giá»t lên Äá, dần dần Än mòn há» thá»ng chÃnh trá» nhất nguyên cứng nhắc cá»§a chúng ta.
Trong Äá»i sá»ng tinh thần, nưá»c Trung Hoa háºu toà n trá» Äang bưá»c và o Ká»· nguyên Bất cần Äạo lý (Age of Cynicism).
Trong thá»i kỳ nà y, con ngưá»i không còn tin và o bất kỳ Äiá»u gì. Và lá»i nói cá»§a má»i ngưá»i thì không tương xứng vá»i hà nh Äá»ng cá»§a há». Bá»i vì há» nói má»t thứ, trong khi Äầu thì nghÄ© má»t thứ khác. Nên ngay cả các quan chức cấp cao và các thà nh viên Äảng Cá»ng sản cÅ©ng không còn tin và o những lá»i dông dà i cá»§a Äảng.
Sá»± trung thà nh vá»i những niá»m tin từng ÄÆ°á»£c trân quý Äã bá» thay thế bằng sá»± trung thà nh vá»i bất cứ Äiá»u gì Äem lại lợi Ãch vá» váºt chất.
Nguyá»n rá»§a Äảng khi á» chá»n riêng tư, phà n nà n vá» Äảng và chế giá» u những lá»i mà nó tá»± nháºn là âvÄ© Äại, huy hoà ng, và Äúng Äắnâ, Äã trá» thà nh thú tiêu khiá»n chÃnh sau bữa Än cá»§a ngưá»i dân.
Tuy thế, trong không gian công cá»ng, vì những quyá»n lợi trưá»c mắt, thì sá»± dụ dá» lôi kéo cá»§a viá»c ÄÆ°á»£c hưá»ng bá»ng lá»c vẫn khiến má»t sá» Äông ngưá»i dân tụng ca Äảng bằng thứ ngôn ngữ cá»§a Nhân dân Nháºt báo.
Thứ ngôn ngữ nghênh hợp (pandering) công khai nà y ÄÆ°á»£c thá»t ra cÅ©ng hùng há»n như những lá»i nguyá»n rá»§a trong chá»n riêng tư cá»§a chÃnh há». Cả hai kiá»u Äiá»u bá» Äá»u Äã trá» thà nh táºp tÃnh quen thuá»c cá»§a ngưá»i dân.
TÃnh Äa nhân cách á» những ngưá»i là m viá»c âbên trong há» thá»ngâ, Äặc biá»t là Ỡgiá»i tinh hoa trung niên Äang ná»i lên, có thá» ÄÆ°á»£c nhìn thấy qua sá»± trà n lan cá»§a âhiá»n tượng cán bá» bà máºtâ (covert operator phenomenon).
Khi công khai, những ngưá»i nà y nghiêm cẩn tuân theo quy Äá»nh và không bao giá» bá» qua bất kỳ cÆ¡ há»i nà o Äá» thÄng tiến trong sá»± nghiá»p. Nhưng khi riêng tư, ngôn ngữ cá»§a há» trá» nên hoà n toà n khác biá»t.
Há» nói những thứ như là , âTôi là m trong chÃnh phá»§ còn anh thì á» bên ngoà i, nhưng suy nghÄ© ná»i tâm cá»§a chúng ta như nhau; chá» là các phương pháp cá»§a chúng ta khác nhau â bá»n anh thì á» ngoà i la hét biá»u tình, bá»n tôi thì á» trong triá»t phá há» thá»ngâ¦â
Há» cho bạn má»t sá» thứ gá»i là các thông tin ná»i bá» và phân tÃch thá»i cuá»c chÃnh trá». Hoặc há» bảo cho bạn biết những Äiá»m Äặc biá»t cá»§a tất cả những ngưá»i lãnh Äạo chóp bu, rá»i nói vá»i bạn tay nà o trong Äám Äó có khả nÄng lá»n nhất sẽ trá» thà nh má»t phiên bản Äại lục cá»§a Chiang Chingkuo (Tưá»ng Kinh Quá»c), ngưá»i Äã má» ra bưá»c ngoặt lá»n trong tiến trình dân chá»§ hóa á» Äà i Loan những nÄm 1980.
Há» còn có thá» báºt mà cho bạn má»t thứ chiến lược Äáng ngạc nhiên nà o Äó nhằm Äạt ÄÆ°á»£c diá» n biến hòa bình bên trong há» thá»ng, v.v. và v.v.
Bá»n há» dám chắc rằng nguá»n thúc Äẩy vÄ© Äại nhất dẫn Äến diá» n biến hòa bình chÃnh là từ má»t phe phái có tư tưá»ng ÄÆ°á»£c khai sáng á» bên trong há» thá»ng, những ngưá»i âá» trong doanh trại Tà o Tháo nhưng chiến Äấu vì nhà Hánâ (ND: theo kiá»u má»t anh hùng huyá»n thoại trong tiá»u thuyết kinh Äiá»n Tam Quá»c).
Bá»n há» cÅ©ng tin rằng cà ng có chức vụ cao thì âvá» bá»câ cá»§a há» cà ng chắc chắn, và rằng cà ng lặn sâu và o bên trong há» thá»ng, thì sẽ cà ng có nhiá»u khả nÄng cho các lá»±c lượng âbên trongâ và các lá»±c lượng âbên ngoà iâ hợp tác thà nh công.
Có má»t Äiá»m mà tất cả bá»n há» Äá»u Äá»ng ý: có rất nhiá»u ngưá»i vá»i những ý tưá»ng tá»t Äẹp bên trong há» thá»ng, và những viá»c há» Äang là m vì cải cách chÃnh trá» thì ý nghÄ©a giá trá» hÆ¡n những gì Äám ngưá»i âbên ngoà iâ có thá» Äạt ÄÆ°á»£c.
Lần nà o nói chuyá»n vá»i những ngưá»i âbên trong há» thá»ngâ xong, khi ra vá» tôi cÅ©ng có cảm giác là má»i ngưá»i trong sá» há» Äá»u Äang mong má»i Äóng má»t vai trò vÄ© Äại như Gorbachev, là má»i ngưá»i trong sá» há» Äá»u có khà chất Äá» chá»u khá» Äau trong im lặng vì sá»± nghiá»p chung, và má»i ngưá»i trong sá» há» Äá»u có nhiá»u bản lÄ©nh khôn ngoan chÃnh trá».
Có lẽ là trà óc tôi Äã bỠô nhiá» m vì ba cái bá» phim cách mạng tôi xem khi còn trẻ, nhưng tôi luôn có khuynh hưá»ng xem những ngưá»i Äó như những cán bá» nằm vùng xuất sắc (brilliant underground operatives).
Hiá»n tượng nà y không chá» giá»i hạn trong giá»i quan chức; chúng ta cÅ©ng có thá» thấy ÄÆ°á»£c nó trong các giá»i truyá»n thông, giáo dục, vÄn hóa, và kinh tế.
Má»t sá» ngưá»i quen cá»§a tôi, biết nhau từ những ngà y tham gia biá»u tình nÄm 1989, Äã tham gia kinh doanh và trá» nên già u có sau cuá»c thảm sát. Bây giá», sau khi Äã trải qua má»t Äoạn kha khá thá»i gian, há» Äã bắt Äầu má»i gá»i tôi cùng tham gia và o những bữa yến tiá»c thá»nh soạn.
Tại những dá»p tiá»c tùng Äó, há» bà n tán cá»i má» vá» những chuyá»n thá»i sá»± thế giá»i, và há» thá» rằng há» không há» là m kinh doanh chá» Äá» trá» nên già u có. Há» muá»n mang tá»i những khác biá»t trên thế giá»i.
Há» liá»t kê những cách mà chuyá»n kiếm tiá»n cá»§a há» Äang giúp Ãch cho xã há»i Trung Quá»c:
(1) Äóng góp trá»±c tiếp và o các tiến trình thá» trưá»ng hóa và tư nhân hóa, vá»n là những viên gạch cÆ¡ bản vá» kinh tế cho viá»c dân chá»§ hóa chÃnh trá» sắp tá»i;
(2) Tạo Äiá»u kiá»n cho há» giúp Äỡ bạn bè Äang còn hoạn nạn, và Äá»ng thá»i, tạo Äiá»u kiá»n cho há» cung cấp các nguá»n tà i lá»±c kinh tế cho những ai nằm ngoà i há» thá»ng Äá» những ngưá»i nà y trá» lại chÃnh trưá»ng (há» rất thÃch nói rằng má»t cuá»c cách mạng cần phải có tiá»n, và há» Äang là m cà ng nhiá»u tiá»n cà ng tá»t vì lẽ Äó);
(3) HÆ¡n hết, há» cho rằng má»t cuá»c cách mạng ÄÆ°á»£c tiến hà nh bá»i những ngưá»i già u có chắc chắn sẽ là cuá»c cách mạng Ãt tá»n kém nhất, bá»i vì thá» trưá»ng Äã dạy cho ngưá»i già u â chÃnh bá»n há» â cách tÃnh toán chi phà â lợi Ãch má»t cách Äúng Äắn. Cuá»c cách mạng má»i sẽ không như cuá»c cách mạng cá»§a Mao, tá»n kém mà mang lại Ãt lợi Ãch. Há» tranh luáºn rằng, khi ngưá»i già u nắm quyá»n, khả nÄng cách mạng bạo lá»±c sẽ ÄÆ°á»£c giảm thiá»u và khả nÄng cách mạng cháºm rãi, ôn hòa sẽ là lá»n nhất.
Vì những lý do Äó, há» không hoà n toà n phản Äá»i những câu khẩu hiá»u trá»ng rá»ng cá»§a giá»i lãnh Äạo gần Äây, như thuyết âBa Äại diá»nâ cá»§a Giang Trạch Dân (là Äảng Cá»ng sản Äại diá»n cho lá»±c lượng sản xuất tiên tiến, Äại diá»n ná»n vÄn hóa tiên tiến, và Äại diá»n lợi Ãch cá»§a Äông Äảo nhân dân Trung Quá»c), hay thuyết âTam Dân chá»§ nghÄ©a má»iâ cá»§a Há» Cẩm Äà o (là ngưá»i dân táºn hưá»ng quyá»n, Äảng Äảm bảo lợi Ãch ngưá»i dân, và quan tâm cá»§a Äảng là vì ngưá»i dân).
Những phương thức vạn nÄng nà y, trong cái nhìn cá»§a há», Ãt ra cÅ©ng Äỡ hÆ¡n thứ chá»§ nghÄ©a cách mạng bạo lá»±c và tư tưá»ng Marx-Lenin cá»§a Mao Trạch Äông, hay âBá»n Nguyên tắc CÆ¡ bảnâ và sá»± kiên Äá»nh tiến theo con ÄÆ°á»ng xã há»i chá»§ nghÄ©a cá»§a Äặng Tiá»u Bình.
Má»t sá» ngưá»i trong Äám nhà già u má»i ná»i nà y (nouveaux riches) còn tin rằng những thuyết nói trên thá» hiá»n bưá»c Äầu tiên cá»§a Äảng Cá»ng sản trong viá»c chuyá»n Äá»i tư tưá»ng từ thù Äá»ch sang tiá»m cáºn nhân bản (thay vì giai cấp). Há» suy nghÄ© tháºt ÄÆ¡n giản, cứ như thá» là cứ gói phương châm cứng rắn cá»§a Äảng bằng má»t lá»p vá» má»ng cá»§a vÄn hóa Äại chúng, thì nói chung là cÅ©ng tá»t Äẹp hÆ¡n những câu khẩu hiá»u lạnh lùng sắt thép, trần trụi lấp lánh.
Äiá»u Äáng buá»n nhất vá» sá»± suy Äá»i cá»§a thế há» trẻ cá»§a chúng ta cÅ©ng chÃnh là Äiá»u nà y. Cái thứ thái Äá» âBất cần Äạo lýâ như váºy Äã trá» thà nh triết lý Äá»i sá»ng cá»§a giá»i trẻ.
Äã có nhiá»u ngưá»i bá» khai trừ khá»i Äảng Cá»ng sản trong cuá»c thanh trừng sau thảm sát Thiên An Môn. Nhiá»u ngưá»i tá»± nguyá»n rá»i Äảng. Vì thế Äã có và i nÄm sá» ngưá»i và o Äảng giảm mạnh.
Thế nhưng, sau 10 nÄm cá»§a sá»± Äá»ng hóa và chứng mất trà nhá» chÃnh trá» (political amnesia), sá» ngưá»i trẻ tìm cách và o Äảng hiá»n Äang tÄng trá» lại.
Äá» quảng cáo sá»± hấp dẫn cá»§a Äảng vá»i ngưá»i trẻ, chÃnh quyá»n những nÄm gần Äây Äã sá» dụng dá»p ká»· niá»m thà nh láºp Äảng ngà y 1/7 Äá» tung ra má»t trà ng tuyên truyá»n là sá» ÄÆ¡n xin và o Äảng cá»§a ngưá»i trẻ Äã tÄng cao Äến như thế nà o.
Bá»n há» Äặc biá»t nhấn mạnh con sá» ngà y cà ng nhiá»u sinh viên Äại há»c xin và o Äảng. Má»t bản tin cá»§a Äà i Truyá»n hình Trung ương Trung Quá»c cho rằng có Äến 60% sinh viên Äại há»c xin và o Äảng. Con sá» thá»ng kê nà y cÅ©ng tương ứng vá»i má»t báo cáo truyá»n thông gần Äây cho thấy 65% giá»i trẻ Trung Quá»c á»§ng há» Äảng Cá»ng sản.
Dù không nói trắng ra, bản tin truyá»n hình nà y vẫn phản ánh lý do thá»±c sá»± tại sao ngưá»i trẻ tham gia và ủng há» Äảng: Äã có má»t sá»± chuyá»n biến triá»t Äá» từ chá»§ nghÄ©a lý tưá»ng sang chá»§ nghÄ©a thá»±c dụng.
Bản tin Äó không nói gì vá» những nguyên tắc cá»§a Äảng Cá»ng sản, những lý tưá»ng Cá»ng sản cao xa, hay tinh thần tranh Äấu cá»§a Äảng.
Nó bá» qua tất cả những thứ Äó Äá» nhấn mạnh ânhững thà nh tá»±u huy hoà ngâ cá»§a Äảng â từ lá»i tuyên ngôn cá»§a Mao Trạch Äông, rằng ngưá»i Trung Quá»c âÄã Äứng dáºyâ, cho Äến lá»i Äặng Tiá»u Bình rằng ngưá»i dân Äã âgià u lênâ, cho tá»i ngay bây giá», khi thuyết âBa Äại diá»nâ cá»§a Giang Trạch Dân và thuyết âTam Dân chá»§ nghÄ©a má»iâ cá»§a Há» Cẩm Äà o Äã già nh ÄÆ°á»£c tất cả.
Tất cả những lá»i tuyên truyá»n nà y Äá»u nhắm Äến viá»c nhắn nhá»§ vá»i ngưá»i dân rằng, Äảng Cá»ng sản, từ khi bắt Äầu âcải cách và má» cá»aâ, Äã Äạt ÄÆ°á»£c những thà nh tá»±u chÃnh trá» rá»±c rỡ. Äó là sá»± tÄng cưá»ng sức mạnh quá»c gia, nâng cao thanh thế Äất nưá»c, và là m già u cho nhân dân cả nưá»c. Thế nên, Äó chÃnh là lý do tại sao Äảng có má»t sức hấp dẫn Äến váºy vá»i giá»i trẻ trong nưá»c.
Ai Äó có thá» nghi ngá» những thá»ng kê nà y cá»§a chÃnh phá»§, nhưng bất kỳ ai có tìm hiá»u và quen thuá»c vá»i giá»i trẻ thà nh thá» ngà y nay sẽ cảm thấy là há» không có nhiá»u nghi ngá» vá» những thá»ng kê Äó.
Thế há» háºu-Thiên An Môn, ÄÆ°á»£c nuôi dạy vá»i những triá»n vá»ng vá» Äiá»u kiá»n cuá»c sá»ng tương Äá»i tá»t bên trong má»t thứ vÄn hóa thá»±c dụng, không quan tâm lắm tá»i những thứ như minh tưá»ng (ND: tư duy, tư tưá»ng sâu sắc), nhân cách cao quý, chÃnh phá»§ trong sạch và tá» chá»nh, giá trá» nhân vÄn, hay là những quan tâm vá» Äạo Äức mang tÃnh siêu nghiá»m.
Há» tiếp cáºn cuá»c sá»ng má»t cách thá»±c tế và Äầy tÃnh cÆ¡ há»i chá»§ nghÄ©a. Há» có mục tiêu trá» thà nh quan chức, là m già u, hay ra nưá»c ngoà i. Quan tâm báºc nhất cá»§a há», thú vui báºc nhất cá»§a há» là dõi theo những trà o lưu thá»i trang, bắt chưá»c cái sá»± âcoolâ, ângầuâ cá»§a những ngưá»i ná»i tiếng, và duy trì má»t mức mua sắm cao. Bá»n há» nghiá»n game Internet và tình má»t Äêm.
Tất cả những Äiá»u nà y xảy ra vì ngay cả trưá»c khi ngưá»i trẻ ra sá»ng tá»± láºp, môi trưá»ng cá»§a há» â cả trong gia Äình và ngoà i xã há»i nói chung â Äã là m há» thấm nhuần thái Äá» táºn hưá»ng, thái Äá» Äặc quyá»n, và má»t sá»± chÄm chÄm mưu cầu tư lợi.
Sá»± khắc sâu ghi nhá» giáo Äiá»u cá»§a Äảng Cá»ng sản Trung Quá»c Äã tạo ra những Äứt gẫy trong lá»ch sá» và sản sinh ra hà ng thế há» con ngưá»i vá»i ký ức trá»ng rá»ng.
Ngưá»i dân Trung Hoa Äại lục Äã phải hứng chá»u những thảm há»a không thá» tưá»ng tượng ÄÆ°á»£c trong quá trình bưá»c lên ngai quyá»n lá»±c cá»§a chá»§ nghÄ©a cá»ng sản.
Tuy nhiên, thế há» háºu-Thiên An Môn không há» có má»t ấn tượng sâu Äáºm nà o vá» những thảm há»a Äó. Há» thiếu trải nghiá»m trá»±c tiếp vá»i sá»± Äà n áp cá»§a ná»n công an trá» (police-state oppression). Những kinh nghiá»m cá nhân cá»§a há» chá» cho há» thấy tÃnh thá»±c tế cá»§a những khẩu hiá»u như âKiếm tiá»nâ và âQuyá»n lá»±c mang lại già u sangâ.
Há» thấy rằng âmục ÄÃch biá»n minh cho phương tiá»nâ trong tất cả má»i thứ xung quanh há». âThà nh côngâ, trong mắt há», là trá» nên già u có sau má»t Äêm hay trá» thà nh siêu sao Äiá»n ảnh hay ca nhạc Äại chúng. Há» không há» có chút kiên nhẫn nà o cho tất cả những ai Äang nói vá» những khá» Äau trong lá»ch sá» hay những cái xấu trong xã há»i ngà y nay.
Chiến dá»ch Váºn Äá»ng Chá»ng Cánh Hữu (Anti-Rightist Campaign â Phản Hữu Váºn Äá»ng 1957-1959) Äá»i bại? Nạn Äói trong thá»i kỳ Äại Nhảy vá»t? Cuá»c Cách mạng VÄn hóa khá»§ng khiếp? Cuá»c thảm sát Thiên An Môn?
Tất cả những mà n phê bình chÃnh phá»§ và bá»c lá» âmặt Äen tá»iâ cá»§a xã há»i nà y, theo quan Äiá»m cá»§a há», hoà n toà n không cần thiết. HỠưa thÃch dùng những lá»i sá»ng hưá»ng thụ cá»§a mình, cùng những câu chuyá»n giá»i quan chức Äút má»m cho há» là m bằng chứng cho thấy rằng, Trung Quá»c Äã phát triá»n vượt báºc.
ChÃnh sách âmá»t conâ cá»§a Trung Quá»c cÅ©ng Äóng góp và o vấn nạn nà y. Phần Äông giá»i trẻ thà nh thá» ngà y nay không có anh chá» em, và há» Äã lá»n lên vá»i tư cách hạt nhân trung tâm cá»§a cả gia Äình, là ânhững hoà ng Äế nhá»â, như ngưá»i ta hay nói.
Há» Äã quá quen vá»i viá»c nhìn thấy những mong muá»n cá»§a mình ÄÆ°á»£c Äặt và o trung tâm cá»§a má»i thứ. Há» Äã quen không phải lo lắng gì vá» Äá»i sá»ng váºt chất. Há» không thá» hiá»u ÄÆ°á»£c những khá»n khó cá»§a mà thế há» cha mẹ há» Äã phải hứng chá»u, những khá»n khó mà những ai Äang sá»ng dưá»i Äáy xã há»i hiá»n nay vẫn Äang chá»u.
Há» phát triá»n má»t thứ thế giá»i quan âtôi trưá»c hếtâ và thiếu cảm giác quan tâm lo lắng cho ngưá»i khác. Khi há» thi Äáºu và o Äại há»c, há» cà ng trá» thà nh những Äứa con cưng cá»§a gia Äình và niá»m tá»± hà o cá»§a cá»ng Äá»ng. Gia Äình nuông chiá»u há» trong sá»± Ãch ká»· tuyá»t Äá»i. Sau Äó, xã há»i cuá»n há» và o những cuá»c Äua tranh Äầy thèm thuá»ng cho già u sang, danh vá»ng, và những khoái lạc cá»§a thói tiêu dùng phô trương.
CÅ©ng theo cách Äó, Äại Äa sá» trẻ em nông thôn Äi thi Äạt Äiá»m Äá»§ cao Äá» lên Äại há»c cuá»i cùng trá» thà nh những ngưá»i chả quan tâm mấy Äến viá»c giúp Äỡ nông dân thoát khá»i kỳ thá» và nghèo Äói.
Trái lại, há» nhắm tá»i viá»c thà nh công như những dân thà nh thá», gia nháºp giai cấp tinh hoa, và hoà n toà n trá»n thoát khá»i cái thân pháºn là m nông từ Äá»i nà y sang Äá»i khác. Viá»c há» phải nghÄ© như thế, thì dÄ© nhiên là cÅ©ng dá» hiá»u thôi.
Trong những nÄm gần Äây, chá»§ nghÄ©a dân tá»c (nationalism) á» Trung Hoa Äại lục, trong nhiá»u bá» pháºn dân chúng, Äang trá» nên ngà y cà ng Äá»c Äá»a hÆ¡n là từ bên trong chÃnh quyá»n.
Äặc biá»t vá»i các phiên bản chá»ng Mỹ, chá»ng Nháºt, và chá»ng Äà i Loan Äá»c láºp, chá»§ nghÄ©a dân tá»c Äã trá» thà nh thứ cảm xúc xã há»i to lá»n nhất trong giá»i trẻ.
Nó là má»t phương cách không chá» Äá» thá» hiá»n sá»± quan tâm Äến Trung Quá»c mà còn Äá» trút cÄm ghét lên những nưá»c khác: âsá»± kiá»n máy bay do thámâ Hoa Kỳ, chuyá»n ngưá»i Nháºt âmua dâm á» Châu Hảiâ, chuyá»n má»t sinh viên Nháºt Bản tại trưá»ng Äại há»c Tây Bắc ânhục mạ Trung Hoaâ, chuyá»n thá»§ tưá»ng Nháºt Koizumi Äến thÄm Äá»n Yasukuni, chuyá»n nữ doanh nhân Triá»u Yến bá» cảnh sát Mỹ Äánh, tráºn chung kết Cúp Châu à giữa Trung Quá»c và Nháºt Bảnâ¦
Tất cả những sá»± kiá»n nà y, bá» thá»i phá»ng quá mức, Äá»u Äã giúp kÃch thÃch sá»± phẫn ná» táºp thá» cá»§a giá»i trẻ âái quá»câ Trung Hoa.
Những lá»i công kÃch mang tinh thần dân tá»c chá»§ nghÄ©a trên mạng Internet Äang ngà y cà ng trá» nên bạo lá»±c, tháºm chà là côn Äá». Những lá»i nguyá»n rá»§a chém giết xuất hiá»n khắp nÆ¡i, rải rác giữa chúng là những hà nh vi khoa trương là m dáng ra vẻ âhy sinh tÃnh mạng bản thân vì Äất nưá»câ.
Mặt khác, cho dù những ângưá»i trẻ giáºn dữâ nà y có âái quá»câ Äến mức nà o Äi nữa, há» cÅ©ng không há» Äá» cho tinh thần ái quá»c cá»§a mình can thiá»p và o tư lợi cá»§a bản thân.
Bá»n há» không chá» im lặng vá» những hà nh vi bạo lá»±c cá»§a chÃnh quyá»n, há» còn tránh nói Äến cả bạo lá»±c trong xã há»i.
Sá»± tê liá»t khả nÄng thông cảm vá»i ngưá»i khác trong xã há»i, và sá»± héo mòn các cảm giác vá» công lý Äã trá» thà nh những cÄn bá»nh xã há»i trà n lan tại Trung Quá»c.
Chả ai thèm quan tâm Äến má»t cụ già ngã bá»nh giữa ÄÆ°á»ng, không ai thèm cứu má»t cô gái nông dân trượt ngã xuá»ng sông. Má»t tên côn Äá» Äánh Äáºp và hãm hiếp má»t ngưá»i phụ nữ trên xe buýt trong khi không có má»t ai trong Äám Äà n ông trai tráng trên xe nhấc, dù chá» là má»t ngón tay, Äá» giúp cô ấy; còn má»t tên côn Äá» khác thì kéo hai ngưá»i phụ nữ trẻ diá» u hà nh trên phá» âlà m gương cho công chúngâ trong khi má»i ngưá»i Äứng xung quanh táºn hưá»ng khung cảnh và cÅ©ng không ai tá»i giúp.
Những bản tin lạnh ngưá»i như thế rất hay xuất hiá»n trên truyá»n thông, ngay cả trên truyá»n hình quá»c gia. Thế ra là có hai mặt cá»§a âchá»§ nghÄ©a ái quá»câ trong âgiá»i trẻ giáºn dữâ tại Trung Hoa: nói nÄng yêng hùng dữ dá»i chá»ng lại ngưá»i nưá»c ngoà i, trong khi hèn nhát thụ Äá»ng trưá»c những xấu xa do chÃnh ngưá»i trong xã há»i cá»§a há» gây ra.
Bạn có nhá» ngưá»i phụ nữ trẻ âái quá»câ Äã thách thức Tá»ng thá»ng Clinton bằng má»t câu há»i tương Äá»i không thân thiá»n trong má»t lần ông ta ghé thÄm Äại há»c Bắc Kinh nÄm 1998? Cô ta bây giá» kết hôn vá»i má»t ngưá»i Mỹ. Bản tin Äầy ká»ch tÃnh nà y Äã khuấy Äá»ng lên những lá»i bình phẩm nóng giáºn từ âgiá»i trẻ ái quá»câ.
Tuy nhiên, Äiá»u Äáng buá»n chÃnh là sá»± bất nhất vô táºn giữa lá»i nói cá»§a ngưá»i phụ nữ Äó và hà nh vi cá»§a cô ta lại không há» dẫn dắt những ngưá»i chá» trÃch cô, dù chá» là chút Ãt thôi, Äến viá»c phân tÃch tâm lý, hay tá»± tra vấn bản thân mình. Bá»n há» chá» chá»i rá»§a ngưá»i phụ nữ, má»t cách không há» có sá»± phản tư (ND: tá»± vấn bản thân), rá»i sau Äó cÅ©ng tá»± nhiên như thế, há» Äi Mỹ du há»c.
Khi những ngưá»i sinh viên nà y chá»i rá»§a nưá»c Mỹ, há» cảm thấy bản thân trà n ngáºp sá»± phẫn ná» chÃnh Äáng, nhưng khi ngá»i trên máy bay Äáp xuá»ng Boston, Hoa Kỳ thì trái tim cá»§a há» cà ng ngáºp trà n hÆ¡n trong niá»m vui sưá»ng.
Và i ngà y trưá»c, tôi Äá»c má»t bà i trên mạng Internet cá»§a má»t ngưá»i dùng tên là âleonphoenixâ. Bà i Äó thế nà y:
âTôi thÃch sản phẩm thương mại Mỹ, và phim bom tấn Mỹ. Tôi thÃch tá»± do kiá»u Mỹ. Tôi ganh tá» vá»i sá»± già u có và quyá»n lá»±c cá»§a Mỹ, nhưng thưá»ng thì tôi cÅ©ng hô hà o, cùng vá»i những ngưá»i khác, âÄả Äảo Hoa Kỳ!!!â. Äây là má»t phản ứng không tránh ÄÆ°á»£c, nó là thứ cảm giác bản nÄng cá»§a kẻ yếu thế.â
Giấu mình phÃa sau má»t bút danh, leonphoenix Äã bóc trần sá»± tháºt vá» thứ chá»§ nghÄ©a ái quá»c theo kiá»u âbất cần Äạo lýâ mà tôi nói á» trên.
Chúng ta có thá» thấy tại sao Äám giáo sư âtá»± do chá»§ nghÄ©aâ (liberal) thưá»ng phà n nà n là công tác tẩy não cá»§a nhà nưá»c những nÄm 1990 Äã có tác Äá»ng lá»n nhất lên giá»i sinh viên Äại há»c.
Giá»i trẻ có há»c cÅ©ng có má»t thái Äá» âbất cần Äạo lýâ như thế khi há» gia nháºp Äảng. Sá» lượng ngưá»i xin gia nháºp là sinh viên Äại há»c Äã tÄng lên, tuy nhiên, những sinh viên tháºt sá»± tin và o chá»§ nghÄ©a cá»ng sản cÅ©ng hiếm như lông phượng hoà ng và sừng kỳ lân.
CÅ©ng hiếm hoi tương tá»± là những sinh viên nói âkhôngâ vá»i sá»± man rợ cá»§a há» thá»ng chÃnh quyá»n, hay nói âkhôngâ vá»i những thứ bạo lá»±c diá» n ra xung quanh há».
Tôi không biết là cô sinh viên Äại há»c Bắc Kinh Äã cưá»i má»t ngưá»i Mỹ kia có phải là má»t Äảng viên hay không.
Nếu cô không phải là Äảng viên, thì hà nh vi cá»§a cô thá» hiá»n má»t tâm lý sinh tá»n thá»±c dụng cá»§a phần lá»n giá»i trẻ Trung Quá»c.
Nếu cô là Äảng viên, thì những gì cô nói tại trưá»ng Äại há»c và những gì cô lá»±a chá»n khi tá»t nghiá»p Äã hợp thà nh má»t và dụ hoà n hảo cho thứ chá»§ nghÄ©a cÆ¡ há»i bất cần Äạo lý (cynical opportunism) trong giá»i trẻ Trung Quá»c ngà y nay.
Äó là thứ âlý tÃnh cá»§a con ngưá»i kinh tếâ kiá»u lá»ng lá»n. TÄng tá»i Äa lợi nhuáºn cho cá nhân trá» thà nh giá trá» cá»t lõi. Nếu chúng ta muá»n nói dá» nghe hÆ¡n, có thá» gá»i nó là sá»± thức tá»nh tÃnh Äá»c láºp cá»§a cá nhân. Nói má»t cách thẳng thừng hÆ¡n, nó tuyá»t Äá»i chá» là sá»± mưu cầu lợi Ãch cá nhân.
Tìm cách và o Äảng trong khi không tin chá»§ nghÄ©a cá»ng sản, và lên án Hoa Kỳ trong khi nghiá»n ngáºp các lạc thú kiá»u Hoa Kỳ, thì là má»t chuyá»n.
Tuy nhiên, quái lạ hÆ¡n chÃnh là bản thân những ngưá»i trẻ nà y có vẻ Äặc biá»t hoà n toà n không nháºn ra ÄÆ°á»£c những sá»± tá»± mâu thuẫn Äó, và hoà n toà n cảm thấy không có chút lo lắng nà o vá» mặt Äạo Äức.
Trái lại, há» còn cảm thấy hà i lòng vá»i bản thân mình: nếu há» Äạt ÄÆ°á»£c những gì há» muá»n có, thì những lá»±a chá»n cá»§a há» là Äúng Äắn. Bất cứ sinh viên Trung Quá»c nà o muá»n tạo ÄÆ°á»£c chút ảnh hưá»ng nà o lên thế giá»i Äá»u muá»n gia nháºp Äảng.
Äó không phải là lý tưá»ng, mà chá» là nhu cầu khi bản thân cần có má»t thứ công cụ.
Tại Trung Quá»c dưá»i quyá»n Äảng Cá»ng sản, bất ká» công viá»c khi tá»t nghiá»p cá»§a bạn là gì, bạn sẽ thÄng tiến tá»t hÆ¡n nếu bạn là Äảng viên.
HÆ¡n thế nữa, khảo sát nguyá»n vá»ng cá»§a sinh viên Äại há»c những nÄm gần Äây cho thấy lá»±a chá»n sá» má»t vá» nghá» nghiá»p bây giá» là má»t vá» trà quan chức trong bá» máy Äảng-nhà nưá»c.
Khi nói vá» viá»c gia nháºp Äảng, các sinh viên nói mà không cần giấy tá» gì cả. Những lá»i nói cá»§a há» là những lá»i nói hoà n toà n thá»±c dụng, và khá hùng há»n.
Má»t sinh viên Äại há»c nÄm ba Äã ná»i giáºn Äùng Äùng khi anh ta tranh luáºn vá»i tôi vá» những chuyá»n nà y. âTại Trung Quá»câ, anh ta nói, âmá»t ngưá»i phải tham gia Äảng Cá»ng sản nếu anh ta muá»n là m nên bất ká» chuyá»n gì. Äó là con ÄÆ°á»ng duy nhất Äá» thÄng tiến và có ÄÆ°á»£c quyá»n lá»±c, và không có quyá»n lá»±c thì anh ta chả Äi ÄÆ°á»£c Äến Äâu cả. Gia nháºp Äảng thì có gì sai? Là m quan và là m già u thì sai chá» nà o? Anh ta và gia Äình ÄÆ°á»£c sá»ng Äà ng hoà ng, và có thá» cá»ng hiến cho xã há»i nhiá»u hÆ¡n những gì ngưá»i khác có thá» là mâ.
Phương thức sinh tá»n cá»§a bản thân Äảng Cá»ng sản Trung Quá»c cÅ©ng giá»ng vá»i phương thức sinh tá»n cá»§a những ngưá»i sinh viên Äó.
Bá» ngoà i thì cách tiếp cáºn cá»§a Äảng, qua tất cả những rao giảng ý thức há» cá»§a nó, có thá» trông khá khác biá»t.
Nhưng bất kỳ ai quen thuá»c vá»i lá»ch sá» chiếm Äoạt, sá» dụng, và duy trì quyá»n lá»±c cá»§a Äảng Cá»ng sản Trung Hoa, Äá»u sẽ dá» dà ng thấy ÄÆ°á»£c những Äiá»m giá»ng nhau.
Nguyên tá» chÃnh là chá»§ nghÄ©a cÆ¡ há»i Äặt tư lợi lên trên tất cả và cho phép sá» dụng bất kỳ má»t phương tiá»n nà o, bất ká» là vô lương tâm, trong cuá»c mưu cầu mục tiêu.
Những kỹ thuáºt sinh tá»n xảo quyá»t giấu mình bên trong những sáo ngữ truyá»n thá»ng như âgiấu thá»±c lá»±c chá» thá»i cÆ¡â, âchá»n chá»u nhục chứ không chá»u thuaâ, âai cho tôi sữa thì là mẹ tôiâ, và âkhông quá»· quyá»t thì không vÄ© Äại ÄÆ°á»£câ, Äã trá» thà nh những khẩu hiá»u dà nh cho quan há» cá nhân cá»§a các lãnh Äạo Äảng. Chúng cÅ©ng trá» thà nh khẩu hiá»u cho cách há» Äá»i xá» vá»i toà n thế giá»i.
Trong thá»i háºu-Mao, tuyên ngôn cá»§a Äặng Tiá»u Bình rằng âmèo Äen mèo trắng gì cÅ©ng ÄÆ°á»£c, miá» n là bắt ÄÆ°á»£c chuá»tâ Äã từng ÄÆ°á»£c xem là mang Äến má»t âsá»± suy thoái lý tưá»ng cá»ng sảnâ. Nhưng thá»±c ra thì ngay cả những chiến lược sinh tá»n cá»§a chÃnh Mao Trạch Äông cÅ©ng Äã luôn luôn là vì quyá»n lá»±c.
Äã bao giá» Mao trung thà nh vá»i má»t lý tưá»ng, hay duy trì má»t lằn ranh giá»i hạn Äạo Äức nà o chưa?
Những lá»i hùng biá»n khoa trương cá»§a ông ta vá» giải phóng toà n thế giá»i chưa bao giá» ngÄn ông ta ngược Äãi hay giết ngưá»i. Äến mức mà Mao phải cho cả thế giá»i biết rằng, ông ta sẽ không há» nuá»i tiếc viá»c hy sinh má»t phần ba nhân loại Äá» biến cả Äá»a cầu thà nh mà u Äá».
Nói má»t cách ngắn gá»n, tất cả những nhóm ngưá»i trên â sinh viên Äại há»c và trà thức trẻ muá»n gia nháºp Äảng, quan chức âlà m viá»c từ bên trong há» thá»ngâ, những ngưá»i quen cá»§a tôi Äã Äi kinh doanh Äá» là m già u â Äá»u có vá» trà khá giá»ng nhau.
Gần như không ai trong sá» há» á»§ng há» há» thá»ng chÃnh trá» hiá»n nay trên bất kỳ phương diá»n Äạo Äức thá»±c sá»± nà o, thế nhưng vai trò thá»±c tế mà há» Äảm nháºn Äá»u giúp cho há» thá»ng duy trì sá»± vững và ng cá»§a nó.
Viá»c những con ngưá»i Äó có thá» sá»ng dá» dà ng vá»i sá»± Äa nhân cách cá»§a há», và cảm thấy không há» phiá»n toái gì vá»i sá»± Äa nhân cách Äó, là má»t minh há»a tá»t cho thứ ý thức phân liá»t Äang ngáºp trà n trong toà n xã há»i.
Những chuyá»n ngá»i lê Äôi mách ÄÆ°á»ng phá», những bà i hát vè chÃnh trá» chế nhạo, và những chuyá»n Äùa tục tÄ©u Äá»u Äã phát triá»n mạnh mẽ tại Trung Quá»c từ sau vụ thảm sát nÄm 1989. Và tất cả những thứ nà y Äá»u hoạt Äá»ng theo hai cách: má»t mặt, chúng bà y tá» sá»± bất mãn và công kÃch chế Äá», mặt khác chúng giúp ngưá»i ta chấp nháºn những thá»±c tế hiá»n nay bằng cách xả bá»t stress và thư giãn thần kinh.
Trung Quá»c Äã tiến và o âKá»· nguyên Chế nhạoâ (Age of Sarcasm). Bất kỳ á» Äâu, bên lá» những bữa tiá»c do nhà nưá»c tà i trợ, những chương trình giải trÃ, hay tấu hà i trên truyá»n hình, những nhà lãnh Äạo Trung Quá»c và tình trạng quan chức tham nhÅ©ng Äang trá» thà nh chất liá»u chÃnh cho tinh thần hà i hưá»c chế nhạo Äang tuôn chảy trong xã há»i.
Gần như ngưá»i nà o cÅ©ng có thá» ká» má»t câu chuyá»n cưá»i chÃnh trá» có Äiá»m xuyến chút bóng gió khiêu dâm, và gần như thá» trấn là ng mạc nà o cÅ©ng có những kho bà i hát vè cá»§a riêng há». Các dá»p tụ há»p Än tá»i riêng tư trá» thà nh những sân khấu không chÃnh thức cho viá»c xả những bất bình và ká» chuyá»n hà i chÃnh trá»; chuyá»n cà ng hà i, vè cà ng hay thì lại cà ng ÄÆ°á»£c ká» lại, hát lại, truyá»n tải xa hÆ¡n, rá»ng hÆ¡n.
Thứ chất liá»u nà y chÃnh là diá» n ngôn công cá»ng thá»±c chất nhất cá»§a Trung Hoa Äại lục, và nó tương phản vá»i những gì xuất hiá»n trên truyá»n thông nhà nưá»c.
Nếu chá» nghe xem truyá»n thông nhà nưá»c, bạn có thá» nghÄ© mình Äang sá»ng á» thiên ÄÆ°á»ng; nếu bạn chá» nghe những trao Äá»i riêng tư, bạn có thá» kết luáºn là mình Äang sá»ng á» Äá»a ngục. Má»t bên cho thấy sá»± ngá»t ngà o và ánh sáng, má»t bên chá» có bóng Äêm không mặt trá»i.
Vá»i những con ngưá»i á» tầng Äáy cá»§a xã há»i, những lá»i phà n nà n cay Äắng vá» khá»n khá» và bất công thá» hiá»n tháºt nhất những cảm xúc bên trong cá»§a há».
Nhưng vá»i những kẻ Äang hưá»ng lợi từ há» thá»ng â những kẻ nắm quyá»n, Äám tinh hoa có liên kết, và giá»i trung lưu thá» thà nh â sá»± chế nhạo bên trong những câu chuyá»n hà i và bà i vè Äã trá» thà nh má»t cách Äá» há» tá»± giải trà khi Äánh bà i hay Än cÆ¡m. Lá»i phà n nà n từ lâu Äã mất Äi sá»± sắc bén tá»±a lưỡi dao ngá»n giáo, và cÅ©ng chả còn tà sức mạnh Äạo Äức nà o.
Sá»± châm chá»c chấm dứt khi bữa liên hoan chấm dứt, và sá»± châm chá»c Äó hoà n toà n không có ảnh hưá»ng gì tá»i những sân khấu khác nÆ¡i mà những con ngưá»i Äó biá»u diá» n chá»n công cá»ng.
Sá»± giải trà Äại chúng có thá» có má»t khả nÄng gần giá»ng như thuá»c phiá»n. Giữa cÆ¡n á»n à o Än uá»ng, chè chén, Äáºp lá xì dách lên mặt bà n, hay xáo bà i mạt chược â trong khi vẫn Äang âtiêu thụâ má»i thứ trong tầm mắt â những kẻ dá»± cuá»c hưá»ng thụ những câu chuyá»n hà i hay ho vá» khó khÄn, tham nhÅ©ng, hay bất công.
Khi tiếng cưá»i dứt, má»i thứ trá» lại chế Äá» hoạt Äá»ng bình thưá»ng cho những kẻ Äó: khi há» cần nói dá»i, há» nói dá»i; khi há» cần tà n nhẫn, há» tà n nhẫn; khi há» cần vá» lấy lợi Ãch cá nhân, há» chẳng có chút Äắn Äo nà o.
Äã có nhiá»u nÄm nhảy qua nhảy lại giữa những mâu thuẫn khá»ng lá», chẳng còn tà cảm giác ngại ngùng nà o nữa.
Và thế Äó, chế Äá» cá»ng sản, trong khi vẫn bá» chá»i rá»§a liên tục chá»n riêng tư, vẫn xuôi chèo mát mái, hoà n toà n âvững chãiâ. Và thế Äó, Äám quan chức cấp cao, mục tiêu cá»§a má»i sá»± nhạo báng chá»n riêng tư trên khắp cả nưá»c, tiếp tục diá» u hà nh trong vẻ oai vá», bưá»c Äá»u bưá»c.
Äất nưá»c nà y sá»ng vá»i hai tấm rèm Äen. Các quy Äá»nh cấm Äoán cá»§a chÃnh phá»§, công khai hay không công khai, tạo ra má»t bức mà n Äen chÃnh thức. PhÃa sau nó, thà nh viên cá»§a Äám tinh hoa quyá»n lá»±c tranh Äua kèn cá»±a vá»i nhau Äá» chia chác tà i sản vá»n Äúng ra thuá»c vá» tất cả ngưá»i dân Trung Quá»c.
Trong khi Äó, ngưá»i dân Äã tạo ra cho chÃnh há» má»t bức mà n Äen không chÃnh thức. PhÃa sau nó, há» trút xả những bất bình mà há» không ÄÆ°á»£c thá» hiá»n má»t cách công khai, và tìm Äến những thứ tiêu khiá»n.
Nhưng tất cả má»i ngưá»i, phÃa sau cả hai tấm rèm Äen, Äá»u bá» bắt buá»c phải sá»ng vá»i má»t bá» nguyên tắc duy nhất â những nguyên tắc bất thà nh vÄn cá»§a chế Äá» Äảng-Nhà nưá»c.
Chúng ta chá» còn có thá» Äi tá»i má»t kết luáºn Äầy nghá»ch lý nhưng không thá» chá»i cãi, Äó là tình trạng tinh thần cá»§a Trung Quá»c háºu-toà n trá» vừa phân liá»t, vừa thá»ng nhất.
Các phân liá»t giữa âbên trong há» thá»ngâ và âbên ngoà i há» thá»ngâ, giữa ngôn ngữ chÃnh thức và ngôn ngữ bình dân, giữa Äiá»u bá» công khai và bình phẩm riêng tư, giữa thá»±c tế khá»§ng khiếp và những mà n biá»u diá» n khôi hà i â tất cả những thứ nà y chắc là phải là m ngưá»i ta rất xoắn não.
Thế mà , kỳ diá»u thay, âchế Äá» sinh tá»n bất cần Äạo lýâ cá»§a chúng ta lại là thứ thá»ng nhất tất cả những thứ Äó lại: thá»±c tại cay Äắng biến thà nh những vá» tấu hà i Än khách; phà n nà n xả van biến thà nh nghá» thuáºt tá»± gây mê; viá»c chế giá» u giá»i tinh hoa quyá»n lá»±c suy Äá»i thà nh trò giải trà mạt hạng.
Ngoà i truy cầu khoái lạc và chá»§ nghÄ©a tiêu dùng, có vẻ rằng thứ thà nh quả duy nhất trong phát triá»n xã há»i cá»§a chúng ta là má»t cÆ¡n tÄng trưá»ng quá khá» như thá» ung thư, cá»§a âcon ngưá»i kinh tế duy lý tÃnhâ: tÄng tá»i Äa lợi lá»c cá nhân, và thế là Äá»§.
Viết tại nhà ỠBeijing ngà y 15 tháng 9 nÄm 2004.
Xuất bản lần Äầu trên tạp chà Kaifang (Khai Phóng â Open Magazine) tháng 10 nÄm 2004.
Dá»ch sang tiếng Anh bá»i Michael S. Duke.Â
Tags: Trung cộng, độc tài